De ondergrondse

maar geduld, kalmte, vertrouwen. En als men het per se wilde - maar waarom zou men het niet willen? - betekende het ook ruimte. Morgen was immers een oude landmaat, om precies te zijn een oppervlakte van 8.516 vierkante meter. Dat was althans het cijfer dat Kochs woordenboek vermeldde bij Rijnlandse morgen. Wie een morgen bezat, had bewegingsvrijheid, kon, wanneer hij zich in het midden van zijn bezitting opstelde, naar alle zijden de open horizon ontwaren, was een heer der schepping. Redenen te over tot gevoelens van geluk.

Maar helaas, onvermengd geluk is op aarde onbereikbaar. Het voortreffelijke wachtwoord, waarvan Koch als enige in het dorp de hoeder was, werd ook door anderen gebruikt, zij het natuurlijk niet met dezelfde bedoeling. In zijn opwinding had hij daar helemaal niet aan gedacht, ofschoon het wel voor de hand lag. Hij werd er maar al te gauw aan herinnerd. Nauwelijks was hij de volgende dag de school binnengestapt of hij kreeg het te horen van Breedman, zijn onnozelste collega, bijna een karikatuur, een dik, veelvuldig grinnikend type dat in de wandeling goedlachs heette, maar in Kochs terminologie eendachtig, omdat Breedmans lach hem het meest aan het kwaken van die zwemvogel deed denken. En daar klonk dan uit de mond van dat waterdier het woord: 'Morgen.’ Koch kromp ineen, maar herstelde zich dadelijk en antwoordde voluit: 'Goeiemorgen.’ Het was niet waarschijnlijk dat die sukkel iets van Kochs schrikreactie had gemerkt, zomin als hij Kochs dubbele zolen of zijn opgeslagen jaskraag bespeurde. Maar al zijn zelfbeheersing ten spijt beleefde Koch een moeilijke dag, niet alleen door het wisselen van groeten, maar ook doordat een onplezierig toeval wilde dat Van de Water, het uitgerekte schoolhoofd, na de lessen het gezamenlijke personeel vergastte op een beschouwing

58