De ondergrondse

feit dat het contact met zijn vrouw een wijziging had ondergaan die echter geen verwijdering mocht heten, ten hoogste een tijdelijke en gedeeltelijke stagnatie die door een nieuwe toenadering zou worden gevolgd.

Deze dingen speelden Koch door het hoofd terwijl hij in het donker van zijn kamer samen was met Piet. De bezoeker liet Koch alle gelegenheid om zich aan zijn gedachten over te geven, want hij wachtte geduldig af tot zijn gastheer een initiatief zou nemen. Ze zaten daar niet zwijgend bij elkaar als met hun figuur verlegen vreemden, maar als mannen tussen wie al zoveel woorden heen en weer zijn gegaan dat ze elkaar tot in het diepst van hun ziel begrijpen. Koch maakte geen essentieel onderscheid tussen ziel en lichaam, ze waren van dezelfde gesteldheid. Domme zielen woonden in domme lichamen. Dat had zijn jarenlang verblijf in dit dorp met zijn plompe mensentypen hem wel geleerd. En zo drukte Piets voorkomen zijn betrouwbaarheid uit, op dit ogenblik onzichtbaar, maar daarom niet minder werkelijk. Het was eerder zo dat Koch, als met behulp van een zesde zintuig, zijn bezoeker scherper waarnam dan bij dag- of kunstlicht mogelijk zou zijn geweest. Duisternis kan afstand scheppen, maar ook toenadering en dit laatste was hier het geval. Koch had zonder moeite een persoonsbeschrijving van Piet kunnen geven, zoals hij ook Van der Beek onmiddellijk tot in details had waargenomen. Piet was een man van zware gestalte die getuigde van energie en vasthoudendheid, maar bovenal van een oprechtheid zoals Koch niet bestaanbaar had geacht. In de traditionele retoriek was er sprake van jongens van stavast, mannen die recht door zee gingen, helden des vaderlands enzovoorts. Koch had ze nog nooit ontmoet, hij had er ook nooit naar uitgezien, omdat hij niet in hun realiteit geloofde. Piet logenstrafte zijn ongeloof Hij bestond, hij was hier, hij

39