De ondergrondse

beliefde te doen, of liever niet te doen, maar meteen pressie uit te oefenen door een afschrift aan de commissaris van de koningin te zenden. Hij dacht er ook even over om door middel van ingezonden stukken een perscampagne te ontketenen, maar dit denkbeeld liet hij dadelijk weer varen. Voorbarige publiciteit kon de zaak eerder schaden dan bevorderen, want het vulgus zou zich natuurlijk uit alle macht tegen hem verzetten. Dat mochten ze doen, maar pas nadat de zaak in kannen en kruiken was en ieder verzet een slag in de lucht was geworden.

Soms, als Koch met een vers sigaartje in de mond aan zijn bureau zat, volgden zijn gedachten een vreemde weg. Dan dacht hij terug. Terug van het punt der overwinning naar het dieptepunt waarop hij zich nog steeds bevond, van de glorieuze toekomst naar het trieste heden. Wat die triestheid betrof, daaraan was geen twijfel mogelijk, maar de glorieusheid zou anders zijn dan wat de wereld gewoonlijk daaronder verstond. Het zou niet het stralend aanbreken van een dageraad zijn, zoals domme idealisten in nog niet zo lang vervlogen tijden zich de verwezenlijking van hun ideaal hadden gedroomd, maar een strenge, om niet te zeggen grimmige, op onwrikbare fundamenten rustende realiteit. Zijn terugdenken begon daar, in die harde, heldere sfeer waarin allen, de uitverkorenen en de verworpenen, hun vaste plaats zouden hebben en waarin men hem, Koch, de bewerker van deze situatie, de eer zou geven die hij verdiende. Bij deze gedachte vergat hij aan zijn sigaartje te trekken. Hij keek voor zich uit, niet als een gelukkig, zelfs niet als een tevreden mens, maar als iemand die rustig constateert dat de wereld in orde is zoals ze is. Daarbij paste geen uitbundigheid, en de eer die hem ten deel viel, was dan ook ingetogen en vanzelfsprekend, was om zo te zeggen even hecht georganiseerd als de hele samenle

27