De ondergrondse

bekommerd, was maar zelden buiten de dorpsgrenzen gegaan en had nooit, om maar iets te noemen, verband gezocht tussen het welvaartspeil van de plaatselijke vissers en dat van de vissersbevolking in het algemeen.

Inderdaad, er gingen ontzaglijke perspectieven open wanneer men oog had voor het verband dat er tussen alle levensverschijnselen bestond. Het duizelde Koch soms, en dat terwijl hij de studie nog niet eens behoorlijk had aangevat. Want hier lag het moeilijke punt: hij zou over een uitgebreide bibliotheek moeten beschikken om zich met de vereiste grondigheid te oriënteren, maar hij had zo’n bibliotheek niet. Behalve een plankje met uit zijn leerjaren bewaarde studieboeken, romans en gedichtenbundels, waren er in zijn huis geen andere boeken te vinden dan de delen van een romanreeks waarop zijn vrouw vóór haar huwelijk geabonneerd was geweest, grote, zware boeken, maar naar gehalte bijzonder licht, om niet te zeggen waardeloos, zeurige verhalen over kleurloze milieus. Tegenover dit manco stond maar één ac-tiefpost: Kochs vijftiendelige encyclopedie waarop hij had ingetekend kort nadat hij op het denkbeeld van een plaatselijke ondergrondse was gekomen. Dat was een gelukkige coïncidentie geweest. Het was echter een bezwaar dat de boeken met tussenpozen van vier tot vijf maanden verschenen. Een paar jaar nadat hij zijn levenstaak op zich had genomen, bezat hij nog niet meer dan zeven delen. Hij kon daarin delven tot halverwege de letter H. Aan het feit dat de naam van zijn woonplaats met een F begon, was het te danken dat hij zijn eerste regels op papier had kunnen zetten. Er was uit die onvoltooide encyclopedie nog wel meer te halen, veel meer zelfs, maar Koch had teveel wetenschappelijke zin om niet te begrijpen dat hij er met zo’n naslagwerk niet zou komen. Daarvoor moest men tot de bronnen zelf

11