Een klein mannetje met een klein potloodje (40 jaar VARA)

Over de doorbraak is al veel geschreven en gesproken. Toch moeten er ook hier enkele regels aan worden gewijd.

Even typisch Nederlands als de maatjesharing is de verdeling van onze politieke partijen in rechtse en linkse. Alleen: de maatjesharing vergenoegt de Nederlanders slechts gedurende enkele weken per jaar; en de verdeling tussen rechts en links bederft ons politieke leven al bijna honderd jaar lang.

Dat er in de vorige eeuw partijen ontstonden op confessionele basis was in die tijd te begrijpen. Als het katholieke en het protestantse volksdeel niet de noodzaak van een felle strijd voor de vrijheid van de bijzondere school hadden gevoeld, zouden die partijen lang niet zo'n taaie levenskracht hebben bezeten. Die confessionele partijen waren in de tijd toen ze ontstonden nodig voor de vrijwording (de emancipatie) van die bevolkingsgroepen. In groter verband gezien, zetten die confessionele partijen zich aftegen de geest van die tijd, tegen 'de goden van de tijd', dat wil zeggen: tegen de liberaal-kapitalistische gedachten-stelsels.

In hetzelfde ruime verband gezien, kan men echter, en met evenveel recht zeggen, dat het socialisme zich eveneens afzette tegen 'de goden van de tijd', dat wil zeggen: tegen de liberaal-kapitalistische gedachten-stelsels. Dat godsdienst en socialisme toen desondanks niet tot elkander konden komen, is eveneens te verklaren. Immers, terwijl ze de kapitalistische filosofie afwezen, werden de confessionele partijen in de politieke praktijk schildwachten voor de kapitalistische brandkast, met als weerslag op de socialistische beweging een groei van anti-godsdienstige gezindheid. Over en weer groeiden daardoor de (eigenlijk niet noodzakelijke) tegenstellingen.

Zo ontstond het antithetische politieke denken. Namelijk 'rechts' tegen links'.

Tegen het zich automatisch vastbijten in die antithese-politieke ge-dachtengang heeft het Nederlandse democratische socialisme zich verzet van de dag van zijn geboorte af. Het heeft vijftig jaar geduurd, voordat zijn inzichten in een zodanige overeenstemming waren met de praktische politieke mogelijkheden, dat ze ook inderdaad tot verwezenlijking konden komen. Die verwezenlijking noemen we in onze dagen: doorbraak. Maar de doorbraakgedachte, als 't ware het magnetische noorden waarop per saldo elke koers werd uitgezet - die gedachte is al zo oud als het democratisch-socialisme zelf.

97