Het Joodse vraagstuk

Het lot van een volk wordt door twee factoren bepaald: zijn aanleg en zijn wedervaren. Ook van de enkele individu geldt dat.

Het verband tussen aanleg en wedervaren blijkt slag op slag. Niet alleen hoe een volk zijn lot ondergaat, dat in een bepaalde tijd over dat volk komt, maar ook wat een volk wedervaart als zijn lot hangt samen met zijn aanleg. We staan hier voor diepliggende verwikkelingen, die niet met eenvoudige wetten of regels zijn te grijpen. Uiterlijke en innerlijke geschiedenis zijn veel minder gescheiden gebieden, dan wij geneigd zijn aan te nemen. Een simpele causale denkwijze ter verklaring van de toestand, waarin een bepaald volk op een gegeven ogenblik van de geschiedenis verkeert, is onvoldoende. De determinatie ligt dieper en is in meer levende eigen werkzaamheid van de betrokken individuele of collectieve persoonlijkheid ingebed, dan zulk een verklaring kent.

Wanneer we afzien van het hanteren van zulke vaststaande constante begrippen wordt de beschrijving van het lot van een bepaald volk, in dit geval het Joodse volk, veel moei-lijker. Het vloeien en vervloeien van de stromen van het gebeuren neemt de vastigheden mee en laat ons met een levende stof in handen, die juist in het proces zelf, en daarin alleen, goed kan worden begrepen. Wat constant schijnt is dus hoogstens relatief constant, en een vastgestelde eigenschap geldt als zodanig slechts zolang ze voor de doorlich-

44