Karl Marx en zijne voorgangers

Verschillende opvatting van het begrip arbeid in twee landen. - De stap voorwaarts en de stap achterwaarts.

(Bijzondere correspondentie)

In een étalage van een uniformenwinkel in Berlijn staat een ruige, dikke jas, bestemd om de uniform van een S.A.-man te completeeren, en als aanbeveling staat er onder: Echte Deutsche Handwerksware! Nicht am laufenden Band angefertigt, sondern Deutsches Handwerk.

Wij zouden ons kunnen voorstellen, dat men ook in Sovjet-Rusland met het nieuwste product der nationale nijverheid zou willen pralen en wij kunnen ons in de étalage van een Russi-schen staatswinkel gemakkelijk een winterjas voorstellen, die precies als in Duitschland den volke getoond wordt, alleen.... het onderschrift zou iets anders luiden. Waarschijnlijk iou er onder staan: Deze jas werd in een serie ’an 10.000 stuks per maand vervaardigd. Vijf-in-veertig werklieden werkten voor de uitvoe-ing der jas samen.

Ziedaar met twee voor béélden de groote sgenstelling, welke er ondanks veel uiterlijke vereenkomst bestaat tusschen het nationaal-ocialistische Duitschland en het communis-6che Sovjet-Rusland. Het voorbeeld geeft een izicht in de sociale structuur van beide lanen en toont aan, dat beide dictaturen met i icht genoemd kunnen worden niet alleen politieke, maar ook sociale tegenvoeters. Om de tefceekenis van dit simpele feit duidelijk te naken, zou men de menschen in een land kun-ïen indeelen in twee klassen. In een midden-tetandsklasse, bestaande uit alle individuen, die [door middel van hun arbeidskracht zelfstandig hun brood pogen te verdienen en uit een klasse iVan arbeiders en ondernemers (bien étonnés de se trouver ensemble), die beide belang hebben, althans gebonden zijn aan de machinale productie, die met zich heeft medegebracht productie in het groot, arbeidsverdeeling op groote schaal, scheiding van arbeid en product.

Middenstand en fascisme.

Deze klassen hebben tegenstrijdige belangen. De steeds toenemende machinalisatie, die voortdurend voortschrijdt, en op ieder gebied veld wint, verdringt de middenstandsklasse. die in het licht van dit gebeuren door velen reeds ten doode opgeschrevrn is. Men ziet haar als een verdwijnende' klasse. Het staat evenwel vast, dat de fascistische bewening in Duit'mh-land voornamelijk een beweging van dien middenstand is geweest, die met behulp van andere klassen, in wie zij tijdelijke bondgenooten vond, het verloren terrein wenschte terug te winnen. Het was in beginsel een strijd tegen den voortdurend toenemenden invloed Van de machine. Het is aan geen twijfel onderhevig of het probleem, dat men in Duitschland en Rusland tracht op te lossen, is dat van de verhouding mensch—machine. Men heeft in Duitschland gevoeld wat reeds op vele wijzen tot uitdrukking werd gebracht in de sociale economie, in de literatuur e. d., nl. het gevaar wat besloten ligt in de onvolledige toepassing der machinale productie, die arbeiders vervangt zonder dat deze in voldoende mate nieuw emplooi vinden.

Voor dit probleem zoekt men in Rusland en in Duitschland een oplossing. In Rusland door den stap voorwaarts. In Duitschland door den stap terug. In Rusland wil men das Böse durch das Böse überwinden. Men heeft een gigantischen strijd met de machine aangebonden en tracht nu door haar zoo volledig mogelijk toe te passen, haar instede van een tyran der menschheid tot een weldoener te maken. Haar invoering halverwege brengt met zich mede een ontwrichting van het economisch leven. Daarom wenscht men haar geheel en overal en in al haar consequenties in te voeren.

In de „Berliner Illustrierte” heeft voor enkele maanden een teekening gestaan, die de verhouding tot de nachine treffend illustreerde. Voor een groote machine, die den vorm heeft van een grillig gevormden draak, staat een armoedig mensch, smeekend om een kleine gift. In Rusland wenscht men aan die verhouding een einde te maken. Men wil de machine, door haar krachten geheel en al te gebruiken, volkomen dienstbaar maken aan de menschheid.

betere voedingsbodem voor zelfstandig burgerlijk leven bestaat dan de verbondenheid met een klein stukje bodem, dat men zijn eigendom kan noemen.

In Duitschland instandhouding van het handwerk, waar men maar kan, in Rusland de vernietiging waar mogelijk. In Duitschland kweekt men overal den zelfstandigen mensch, in Rusland voedt men de individuen op tot de solidariteit. In Duitschland is het verbindings-moment der menschen de zelfstandige burgerzin en de nationale verbondenheid, in Rusland is het het element van wederzijdsche afhankelijkheid, van gelijkheid t. o. v. de machine.

Het heeft met zich medegebracht een verschillende opvatting van het begrip arbeid in beide landen. In Duitschland is de arbeid de bron van vreugde in het leven, hij is de levensinhoud zelf, hij is doel. In Rusland is hij slechts middel. Het levensdoel van den Russischen arbeider is den arbeid uit te schakelen. In Duitschand is men mensch dóór zijn arbeid, in Rusland na zijn arbeid. In Duitschland werkt' men om der arbeidsvreugde, in Rusland om hem zoo snel mogelijk overbodig te maken.

En de resultaten van beider streven? Men kan in Rusland consequenter de uitgeetippelde lijn volgen dan in Duitschland. Men heeft het handwerk zoo goed als geliquideerd. Het leidt nog een kwijnend bestaan en handhaaft zich daar waar het onmogelijk is om het door gecentraliseerde staatsinstellingen te vervangen. In den landbouw heeft men het scherpst de onjuistheid van het streven ingezien. Men heeft de leden der kolchozen en der sovehozen, die eerst geen gebondenheid met den bodem moesten bezitten, wederom ieder verantwoordelijk gemaakt voor een klein stukje land, omdat de productie met groote schreden achteruit ging.¹ Zonder de verbondenheid met den bodem is de landbouw op den duur niet rendabel te maken.

Verdwenen romantiek.

En overigens? Het leven is er leeger en bloedloozer door geworden. Het overal dóórwerken van het beginsel der staatsinmenging¹ heeft het leven gerationaliseerd en de menschen onzelfstandiger gemaakt. De bewuste klasse van den middenstand ie verdwenen, met haar alle romantiek van een zelfstandig bestaan.

En in Duitschland? Daar is nog sterker de onmogelijkheid van het tegenhouden der maatschappelijke krachten gebleken, Den strijd met de machine heeft men reeds lang gestaakt. De gildenoptochten en -feesten zijn slechts surrogaat voor hernieuwd handwerksleven, dat beloofd was, doch niet kon worden herboren.

En wat is dan al de oplossing? zoo zal men vragen, De juiste weg is wederom de middenweg. Handhaving van het handwerk, van den, middenstand, overal daar waar hij productief werkzaam is. Waar dat niet het geval is, verdwijnt hij onherroepelijk, ook ondanks Adolf Hitler. Daar werkt de economische kracht, die ieder menschelijk streven ten slotte overwint. Noch kunstmatige instandhouding en eerst recht geen overschatting, noch onredelijke liquidatie kan zich handhaven. Duitschland en Rusland bewijzen het. Duitschland en Rusland: volmaakte tegenstellingen. Het is goed om het te beseften. Men meent dikwijls ten onrechte, dat de gelijkenis zeer groot is.

De stap terug.

En in Duitschland? Daar doet men den stap terug. De Tliuringsche regeering, die het eerst onder nationaal-socialistischen ■ invloed stond, verbood het machinaal fabriceeren van sigaretten, ten einde het oude handwerk voor den ondergang te behoeder. Men vermijdt welbewust de logische ontwikkeling en strijdt tegen den invloed van de machinale productie. Dit heeft als consequentie alle maatregelen, die de eerste maanden van het nationaal-sociaiis-tische bewind brachten, zooals de strijd tegen de warenhuizen ten bate van de kleine winkeliers, het eerherstel van de gilden en de alge-keel hernieuwde waardeering van het handwerk van den kleinen, zelfstandigen handwerksman. In den landbouw de zelfstandig-making van de boeren door het Erbhofen-echützgesetz, die de boederijen in stand moet houden; de eerloosheidsverklaring van zes boeren, ten einde op het eergevoel der overigen te werken.

In Rusland zien wij op ieder gebied het tegenovergestelde. In den landbouw' wenscht men den kleinen, zelfstandigen boer te liqui-deeren. Men wenscht ook hier den invloed van de machine te laten dóórwerken door den landbouw te organiseeren in groote’ kolchozen tn sovehozen. Zoo is de Duitsche regeering gegrondvest op den hechten burgerzin der bevolking. In Rusland i6 de grondslag de verbondenheid der arbeiders t. o. v. de machine. Overal waar die burgerzin zou kunnen bestaan wordt hij in Rusland vermeden. Men liquideert de familie een geeft de vrouw een werkkring.

In Duitschland zie* men de familie as *en haard van zelfstandig burgerleven en non drijft de vrouw naar de huishouding. In Rusland verbreekt men het contact boer—bodem, omdat men — terecht — denkt, dat er geen