Oma Ehrmann, moeders moeder, is vanuit Westerbork op 20 juli 1943 op transport gesteld naar Sobibor en op 23 juli 1943 in Sobibor om het leven gebracht (geboren 26 november 1865).
Ten slotte nog een technische aanwijzing. Een aantal documenten, brieven en dagboekaantekeningen, die ik enerzijds wel wilde opnemen omdat ze een tijdsbeeld geven, maar die anderzijds wel wat wijdlopig zijn, heb ik naar de appendix verbannen. De lezer kan ze ‘ongelezen’ laten zonder de draad van het verhaal kwijt te raken. De cijfers aan het eind van een zin verwijzen naar het nummer waaronder de tekst in de appendix wordt vervolgd.