Gij zult niet dooden!

III

Wij willen enkele der oorzaken van dezen oorlog nagaan — niet de aanleidingen. Daardoor worden wij er van ontheven bij personen naar den schuldige of de schuldigen te zoeken. Dit immers is niet het werk van één persoon, maar zal zijn de arbeid van de internationale, collectieve geesten, die de historie zullen schrijven wanneer de geslachten, welke door dezen oorlog lijden, directof indirect, passief of actief, zullen zijn ten grave gedaald. Van deze noodzakelijkheid, oorzaken en aanleidingen te scheiden moeten de volken eerst doordrongen worden, voor zij elkander als oprechte lieden de hand kunnen reiken.

Het beoordeelen van de vraag, op wiens hoofd de directe schuld van dezen oorlog komt, behoude elk volk zich voor als vraagstuk, op te lossen door de historici van een volgend geslacht, dat alle bronnen ter beschikking zal hebben en daarover zal kunnen oordeelen, zonder vertroebeld te worden door persoonlijke gevoelens.

Wie thans iets anders wenscht of doet, staat nog altoos in den strijd, niet daarboven.