Opgedoken

“Is uw vrouw van Duits bloed?”, brieste de man in burger.

“Dat kan moeilijk. We zijn pas tweeënhalve maand getrouwd en de rassenwetten zijn immers al drie jaar van kracht. Bovendien is haar meisjesnaam Moses.”

Korte stilte, die werd gevolgd door de barse vraag: “Wie kust u steeds voor het raam dat uitkijkt op de binnenplaats?”

“Mijn vrouw natuurlijk, als ze tegen de avond naar de zaak komt.”

“Heeft u vrouwelijke werknemers?”

“Ja, een boekhoudster, een kantoorkracht en twee mannequins.”

“Wanneer kan ik ze zien?”

“Elke dag, maar nu niet. Ze zijn al naar huis.”

“Dan kom ik terug.”

Na deze woorden vertrokken de twee mannen. Bij de deur draaiden ze zich om en eisten mijn paspoort. “Dat houden we tot nader order.”

Toen ze eindelijk weg waren, probeerden Ursel en ik elkaar gerust te stellen. Wie werd niet zenuwachtig in de vroege herfst van 1938 als de Gestapo plotseling verscheen.

Sinds de machtsovername door de nationaalsocialisten, begin 1933, werden de joden in het Duitse Rijk vervolgd en in het nauw gedreven. De ene wet na de andere werd van kracht, wetten die hun rechten steeds verder beperkten. Het doel was duidelijk: de joden moesten uit Duitsland verdwijnen.

Degenen die tot dusver waren gebleven, merkten vanaf 1938, dat zij steeds minder ruimte kregen. Stukje bij beetje vernietigde de nationaalso-cialistische regering het joodse economische leven. Het geweld ten opzichte van joden en hun instituten nam toe. In de zomer waren de synagoges in München en Neurenberg verwoest. Joden werden openlijk uitgescholden en mishandeld.

Ook ik was al door nazi’s bedreigd en in januari 1937 naar Amsterdam gevlucht, dat ik kende van zakenreizen en van een paar privé bezoeken. Ik had er zelfs voor alle zekerheid wat geld gestort.

Kort na aankomst echter werd ik telefonisch door mijn compagnon Ernst Wallach teruggeroepen. Mijn vader was onverwacht op 15 januari 1937 gestorven. Alle gevaren trotserend, keerde ik naar Berlijn terug om mijn moeder en mijn zuster Vera in deze uiterst moeilijke tijd terzijde te staan.

Nu pakten donkere wolken zich opnieuw samen.

Wij verlieten het confectiebedrijf. Het bevond zich in een groot zaken-