Van sikkel en hamer

48

wel de meest markante kaste. Zij is het meest-exclusief. Haar leden hebben weliswaar de zwaarste plichten en een begrensd inkomen, waarvoor men de grens echter bezig is reeds ruimer te trekken, doch daartegenover de macht en de grootste voorrechten.

In dit hoofdstuk hebben wij slechts de algemeene kanten aangeraakt van wat wij in de Russische maatschappij hebben waargenomen. De rede van Stalin geeft aanleiding voor speculatie op de toekomst. Maar onloochenbaar is, dat zij haar inspiratie heeft in reëele, economische feiten. Hoe men de zaak ook keeren of wenden moge, de bolsjewisten hebben den strijd met de menschel ij ke natuur zelf in eerste instantie verloren. De zuivere idee is afgestuit op de moeilijke practijk. Dat is voor het oogenblik in p r i n c i-p i e e 1 e n zin wellicht het belangrijkste in het bolsjewistische experiment.

Of de bolsjewisten het verloren terrein later zullen herwinnen? Als de samenleving zich waarschijnlijk eenmaal volgens bepaalde normen gezet heeft? Als dan nog de w e n s c h bestaat, het terrein te herwinnen.

Sovjet-Rusland heeft thans, behalve de techniek van het Westen met alle consequenties daaraan verbonden, ook den loonprikkel van de liberale economische school van het Westen overgenomen. Het zal nu moeten toonen, dat het in staat is, met dezen prikkel minstens eenzelfde arbeidsproductiviteit te voorschijn te roepen.

Want dit is het wezen der geheele zaak.