Jerosche

Voor Pesach, het joodse paasfeest, werd en wordt ‘ckomets gebatteld’ (gezuurd brood of de resten ervan worden gezocht en vernietigd voor Pesach). Dat deed men ook in heel Duitsland en een groot stuk van Polen, maar ten oosten van Warschau deed men hetzelfde onder de noe-mer ‘bojdek chomets zajn.

Het moge duidelijk zijn dat die verschillen inmiddels al weer historisch zijn, met uitzondering misschien van de ch alles of de batches. Die kan men immers nog steeds kopen, soms zelfs zonder dat de bakker nog weet dat het hier een sabbatbrood betreft.

Wanneer heeft het Nederlandse Jiddisch als een volledige spreektaal pre-cies opgehouden te bestaan? Deze kwestie is in de naoorlogse jaren regelmatig aan de orde geweest. Bij de beantwoording van die vraag heeft men zich dikwijls - Beem incluis - te rigide op het standpunt gesteld dat dit in het midden van de negentiende eeuw is geweest. Vormen immers de door Weinreich c.s. en Beem zelf opgetekende woor-den en verhalen uit de mond van informanten, de ruim duizend zegs-wijzen uit Jerosche en de talloze woorden uit Resten van een taal niet een bewijs dat ze nadien nog steeds gebruikt werden?

Veel van de hierna volgende spreekwoorden zijn bekend gebleven in ver-nederlandste vorm. Zo kocht mijn grootvader in het begin van deze eeuw voor zijn niet al te welgestelde vader, die nog wel eens een gokje waagde, een bordje met daarop de tekst: ‘Met een dalles waagt men alles⁵. Deze spreuk is onder 158 terug te vinden als: ^fMit e dalles wagt man alles³ [Met armoede waagt men alles, dat wil zeggen: Wie niets te verliezen heeft, kan zonder risico wat wagen].

Het lijkt misschien zo dat er tegenwoordig in Nederland nog maar wei-nig van over is, maar schrijver dezes werd onlangs nog in Amsterdam door iemand op de ‘grepsch’ genood (zie 301: ‘Uf de grepsch gepraajt wern oftewel: na de maaltijd uitgenodigd worden). Dit is maar een enkel voorbeeld. Bij het opslaan van dit boek zal iedere lezer voor zich er meer herkennen.

Joël Cahen

Tel Aviv, maart 1998 / nissan 5758

ix