Het Jonas Daniel Meijerplein

Trotsche Synagogen

genen, voor wie de essentie van de Jodenhoek niet wordt gevonden in pittoreske eigenaardigheden, die in de wandeling moeten doorgaan voor „Joods”. Carry van Bruggen kwam er in haar jeugd, met vader Izak, die chazzen was in Zaandam; „chazzen, rebbe en brugophaler”, zoals het in vertrouwelijke terminologie heette. Zij bezocht met hem de winkel van Van Creveld, waar benodigdheden voor het Joods-rituele leven werden gekocht, waaraan de arme Joodse rebbe nog een cent extra verdiende. En in een iets later stadium verscheen op het plein haar broer, de chazzens-zoon en dichter Jacob Israël, die er alleen kwam om gebruik te maken van de sjoel, de Grote Sjoel, om er te oren. En hoe! Wie vroeger of later zijn schreden bewust richtte naar centrale Joodse instituten, die kon hier terecht. Want temidden der pleinen van Amsterdam, temidden ook van de pleinen der Jodenhoek, was het Meijer-plein de plaats, waar de grote synagogen van Amsterdam, eens, hoe lang wel geleden, waren opgericht. Maar tot hoevelen sprak dit? En werden die weinigen niet steeds zeldzamer?

Ook in het geijkte illustratiemateriaal, in prenten, gravures, schilderijen is dit een opvallend verschijnsel. Als Jozef Israëls of Liebermann door de Jodenhoek slenterden, dan was het zelden hier. Ook zij zochten als de scheppers van proza en poëzie, de achterbuurten, de Breestraat. Het liefst op dagen, dat de Jomtew zijn intrede zou doen.

Is het niet merkwaardig, dat zelfs de positieve Jood Israëls er blijkbaar nooit over heeft gedacht zich in te leven in de sfeer van dit, toch in zijn jaren nog bestaande officiële centrum van Joods Amsterdam! Van de lateren kwam tenminste de begaafde Monnickendam tot over de drempel van de grote Godsgebouwen. Maar zijn oeuvre blijft in dit opzicht enigszins apart staan. Van G. J. Staller zal later nog sprake zijn. Beider werkzaamheid verdient de aandacht van alle minnaars der Amsterdamse Jodenhoek.

Willen wij een boek als dit adequate versieringen meegeven, dan zijn we grotendeels aangewezen op fraaie, doch uit de aard der zaak vaak cerebrale gravures van zeventiende- en achttiende eeuwse gojiem. Maar dan zijn de sjoels in gedachte en sfeer onttrokken aan hun eigenlijke, Joodse bestemming. Dan zijn het bouwwerken geworden, die slechts

33