Waar wij ballingen zijn

Het joodse dichterschap van Isaac da Costa 1J98-1860

I

Toen op de kille ochtend van de 23e oktober 1822 de 24-jarige joodse dichter Isaac da Costa gedoopt ontwaakte, moet hem zijn wereldbeeld problematischer zijn voorgekomen dan de dag tevoren.

Die dag - zo vertelt de overlevering - scheen hij zijn vrienden opvallend vrolijk. Niet onbegrijpelijk krachtens de facetten van een complex bekeringsgeval. Vierentwintig uren scheen het verleden vergeten en was de toekomst nog niet bewust gemaakt. De dag van die doop ging in een roes voorbij. Daarna kwam de ontnuchtering. Toen was het hem duidelijk hoeveel deuren voor hem gesloten bleven. Vóór alles de poort van de grote Portugese synagoge, de ‘Snoge’, die hij had bezongen. Het onsympathiek-knappe jongetje, dat op zijn vijfde jaar al Haftara mocht zeggen op Sjaboengot *. Wat zal hij later nog vaak naar haar muren hebben opgezien. Op nevelige herfstdagen vooral, komende van de kant van de Amstelstraat. Portugese burgermannetjes, die hem herkenden, zullen hun kinderen hebben gewezen op die gedoopte, die ‘mesjoemad’, met een gevoel van distinctie misschien, omdat hij zo’n vreemde schutter was; maar nimmer ook zonder de distantie, die uit het nationale zelfbehoud geboren wordt.

Zelf heeft Isaac in deze periode de Uriël da Costa-herinnering gecultiveerd. De studie van zijn ketterse voorvader - ook deze steeds als Spinoza in zijn sefardisch hart gesloten - werd op exacte basis geplaatst en de resultaten verschaften lateren de mogelijkheden tot het moderne onderzoek. Het wandelen met Uriël, die

* Haftara = fragment uit de Profeten.

Sjaboengot = Wekenfeest (‘Pinksteren’'