Hoge hoeden, lage standaarden

DEGENERERENDE GEMEENSCHAP

(Hoogduitse dan wel Portugese) kerkgenootschappen. Dat der Portugezen (toendertijd de kleinste kerkelijke groepering hier te lande) vertoonde in 1930 reeds een bedenkelijke teruggang. Hun aantal (sedert 1850 afzonderlijk in de volkstellingen vermeld) was in 1930 teruggelopen tot ruim 5000, waarvan het overgrote deel in Amsterdam woonde (ruim 4500) en de rest in Den Haag (± 250), Rotterdam ( zh 50) en in de forensengemeenten, rondom de hoofdstad. Van een ‘gemeente' in reële zin was zelfs in Den Haag niet eens meer sprake. En dus kan deze gemeenschap in haar geheel - hoe belangrijk ook in historisch opzicht - als zodanig buiten beschouwing worden gelaten.

Om tot de ‘onkerkelijken’ te komen. Hun aantal onder de Nederlandse joden groeide in deze eeuw onrustbarend. Kruyt berekende ergens dat tussen 1920 en 1930 elf procent van de Amsterdamse joden (7250 personen) onkerkelijk was geworden tegenover 2.5% (1500) in het voorafgaande decennium. Voor de protestanten en katholieken waren de percentages tussen 1920 en 1930 respectievelijk 27 en 11. Lijkt de situatie der joden in dit opzicht dus nog enigszins gunstig, een nadere analyse van Boekmans cijfers behoedt ons voor optimisme.

Na 1889 immers bleef de toename der joden achter bij die der totale bevolking. Tussen 1830 en 1930 is de Nederlandse bevolking verdrievoudigd en werd de joodse slechts 2 ^x/i maal zo groot. In 1830 was het percentage der joden 1.8, in 1889 was dit cijfer (mede door de invloed van immigratie uit Oost-Europa als gevolg van de pogroms) gegroeid tot 2%. Maar in 1930 bleek het verminderd tot 1.4. Dat wil dus zeggen zelfs ver beneden het aandeel in 1830!

Deze daling wordt veelal (ook door Boekman) verklaard als gevolg van het feit dat de geboortecijfers der joden sneller zijn verminderd dan dit bij de andere kerkgenootschappen het geval was. Bovendien hield de reeds gereleveerde ‘onkerkelijkheid' een toenemend aantal joden buiten de officiële gegevens. En tenslotte mag de omstandigheid, dat de bevolking van Nederland uitermate snel toenam in de discussie worden betrokken. Maar de sombere gegevens lagen er en zij spreken een onweerlegbare taal!

112.00 joden dus. Waar woonden ze? Luisteren wij wederom naar Boekman:

11