Zij lieten hun sporen achter

In alle beschouwingen over het aandeel der (oden aan de Nederlandse beschaving zal tenslotte naar voren moeten komen, dat er één stad zó sterk het ‘stempel van Tsion’ heeft gedragen, dat zij terecht een ‘Jeruzalem’ is genoemd. Maar ook de resten daarvan dreigen onzichtbaar te worden. Want niet alleen dat de Joden voor het grootste deel uit haar midden zijn weggemoord, de sanering van de voormalige Jodenhoek zal ten overmate zeer spoedig vele tastbare herinneringen aan het Oude Volk voorgoed doen verdwijnen.

Het is intussen goed er op te wijzen, dat het niet alleen de Jodenhoek is geweest, die deze invloed op de stad vertoont. Ook, ja juist, het nieuwe Amsterdam van de negentiende eeuw (Sarphati!) en van de twintigste eeuw demonstreert een gedurige wederzijdse beïnvloeding. Was het niet de geniale architect M. de Klerk, die als belangrijkste figuur van de Amsterdamse School na de Eerste Wereldoorlog spectaculaire pogingen deed tot het vernieuwen van de oude koopstad’ Die met zijn woningblokken in de Spaarndammerbuurt een volkomen nieuw en eigen geluid deed horen, dat door vele kenners als ‘Joods’ werd en wordt gezien.

Het nieuwe stak niet in Je plattegronden der woningen of in hun innerlijke ruimte-ontwikkeling. Op Jat gebied heeft Je Amsterdamse school niets bijzonders gepresteerd. Maar De Klerk greep de uiterlijke verschijning, de gevels, de aaneenrijging en opstapeling van woningen tezamen op een wijze als nog geen voor hem had gedaan. De straat-wand is het, waarop hij zijn machtig kunnen uitleeft. En hoe! Het is alsof Je beeldhouwer zjn gevoel voor plastische vormen in dienst heeft gesteld, of de schilder al zijn talent heeft besteed aan het opbrengen van Je kleuren. Men weet niet meer tot welke woning een raam, een balkon, een uitbouw behoort; normale raamvormen wisselen af met ramen van uitzonderlijke vorm en constructie. Ingangen worden plastisch behandeld, voordeuren en

240