Moeder in Israël - een geschiedenis van het Amsterdamse Asjkenazische jodendom

WIE ?

Wij horen en lezen altijd, dat onze Gemeente een Asjkenazische is.

Wat hebben wij daaronder te verstaan?

In de regel plegen wij de Middel- en Oosteuropese Joden Asjkenaziem te noemen; dit in onderscheid tot de Joden uit het Middellandse zeegebied, die Sefardiem worden genoemd. Beide benamingen hebben tot zeer veel wetenschappelijk geschrijf aanleiding gegeven en het is nog steeds niet helemaal duidelijk hoe zij zijn ontstaan.

De Sefardiem ontlenen hun naam aan het Bijbelse Sefarad, dat voorkomt in Obadja, een van de zogenaamde Kleine Profeten, die ons slechts één profetie heeft achtergelaten. Daarin heet het (vers 20): „De ballingen van Jeruzalem, die zich in Sefarad bevinden zullen de steden van het Zuiden in bezit: nemen...” Later (wanneer precies is onbekend) werd deze aardrijkskundige aanduiding geïdentificeerd met Spanje en in een nog verder stadium werden de afstammelingen van Spaanse en Portugese Joden, die sedert de 14e eeuw het Pyrenees Schiereiland verlieten, Sefardiem genoemd. Het is wetenschappelijk zeer zeker interessant, dat bepaalde geleerden hebben willen aantonen, dat er een ras-kundig onderscheid zou bestaan tussen de Sefardische en de Asjkenazische Joden. De Sefardiem zouden zich hebben vermengd met Westgotisch en Hispano-Latijns bloed, o.m. door Joods proselitisme. Op deze kwestie zullen wij niet ingaan, doch zij is belangwekkend, omdat in de Tweede Wereldoorlog bepaalde stappen zijn ondernomen ten einde de zogenaamde Portugese Joden op grond hiervan te vrijwaren tegen deportatie. Zoals al boven werd gesteld, wordt het Midden- en Oosteuropees Jodendom Asjkena-zisch genoemd. Asjkenaz komt eveneens in Tenach voor en wel in Genesis 10 : 3. Het is daar de naam van een zoon van Gomer, die een kleinzoon is van Japhet, de zoon van Noach. Waarom een speciaal deel van de Joden zo wordt genoemd, is moeilijk duidelijk te maken. In de regel is Asjkenaz = Duitsland. Tot ongeveer 1000 na werden in de Joodse literatuur andere namen voor Duitsland gebezigd, zoals bijvoorbeeld in de uitdrukking „Mensen uit het Rijngebied”, soms ook „Alemannia”. Het momenteel in het modern-Hebreeuws voorkomende Germania is van veel jongere datum en werd gevormd onder invloed van het Engelse Germany.

Hoe dit ook zij, onze Gemeente dankt haar ontstaan aan uit het Oosten naar hier ge-emigreerde Joden, die door de tsarot van het diaspora-Jodendom in de 17e eeuw gedwongen werden hun heil elders te zoeken. Elders, dat wil voor ons dus zeggen in Amsterdam.

In het algemeen wordt voor de stichting van onze Kehilla het jaartal 1635 aanvaard. Dit gebaseerd op een verhaal van Maharam Maarsen, dat bewaard is gebleven in de kroniek Sjeëriet Jisraëel van Menachem Man Amelander. Het luidt: „Wij Asjkenaziem te Amsterdam hebben voor het eerst een godsdienstoefening met Minjan gehouden op het Nieuwjaarsfeest en de Verzoendag van het jaar 5396 (september 1635). Wij hadden toen voor deze gelegenheid twee Heilige Wetsrollen geleend van de Portugese gemeente, van welke een aan Francisco Gomez da Costa, bij wie ik in dienst was, toebehoorde, terwijl de andere eigendom was van zekere Izaak Mukato. Onze godsdienstoefening werd op genoemde heilige dagen gehouden op Vloonburg ten huize van Ansjel Rood, welke daarbij als voorzanger fungeerde. Op het daarop volgende Loofhuttenfeest werd door ons geen Minjan gevormd, maar woonden wij de godsdienstoefening bij in de Portugese Synagoge, omdat wij

10