Moeder in Israël - een geschiedenis van het Amsterdamse Asjkenazische jodendom

JUBILEUM DER EMANCIPATIE ¹)

In jubilea is het Nederlands Jodendom altijd sterk geweest. Laten wij er het goede van denken: historisch bewustzijn — ook in eng verband — heeft positieve kanten en wij zijn er maar wat blij om, dat in 1846 bij M. Coster Jr. te Amsterdam een anonieme brochure verscheen met als titel: Jubileum der Emancipatie van de Israëliten in Nederland. 2 September, 1796—1846. Te Amsterdam, bij M. Coster Jr. 1846.

Als schrijver wordt door latere bibliografen Dr. S. I. Mulder genoemd, die tijdens het bewind van Koning Lodewijk Napoleon (met M. C. Belinfante en Mozes Lemans) had behoord tot het genootschap Chanog lanangar ngal pie darkoo, dat de eerste Bijbelvertaling in het Nederlands voorbereidde! Met de laatste mededeling zijn wij zeer kind aan huis bij Mendelssohn. Mulder en Lemans brachten de eerste Nederlandse vertalingen van Tora en Tefilloth. M. C. Belinfante was lid van het Haagse Genootschap Talmide Tsadik, dat al in 1790! de „gebeeden der Portugeesche Jooden” uit het Hebreeuws in het Nederlands overbracht. Maar waren het juist niet mannen als Mulder, die omstreeks 1846 (na een halve eeuw Emancipatie) zeer goed begrepen, dat er iets schortte. En niet alleen bij de ]oden, die niet wilden, maar ook bij de Gojiem — die even onwillig bleven en bleken als wijlen Ijsbrand van Hamelsveld?

Mulders taal is typerend:

„Het is hoogst waarschijnlijk, dat van de wederzijdsche kampioenen geen enkele meer het levenslicht geniet. De zeissen des tijds hebben, in vijftig jaren, voor- en tegenstanders weggemaaid; en die thans zijne denkbeelden over de gebeurtenissen dier dagen oppert, zal niet ligt gevaar loopen, eenen der daarbij gehandeld hebbende personen te kwetsen. Maar juist daarom, omdat nu een bedaarder en onpartijdiger geslacht het voorafgaande heeft vervangen, juist daarom zoude het nu van veel belang zijn, indien een geschiedvorscher, met de vereischte kunde en een onbeneveld oordeel, optrad, om den sluijer weg te rukken, welken een vijftigjarig tijdvak over dit gedeelte onzer volksgeschiedenis getrokken heeft. Van het hoogste belang zoude zoodanige arbeid kunnen worden, wanneer men met naauwgezetheid naging, welke de gevolgen waren van eenen maatregel, die toen, behalve Frankrijk, nog geen ander land in Europa voor de Joden had genomen; indien men naar waarheid schetste, wat het Vaderland in het algemeen, en de Joden in het bijzonder, er bij gewonnen hebben; indien men eindelijk in staat ware aan te wijzen, of het in 1796 beoogde doel al dan niet is bereikt geworden. Dan eerst kon het tegenwoordige geslacht beoordeelen, wie der voorzaten gedwaald of met arends-blikken in de toekomst gezien had; dan kon men welligt ook met eenige zekerheid opmaken, wat den Israëliten in Nederland nog te doen overig blijft, om de vruchten van het vóór vijftig jaren uitgestrooide zaad in te oogsten; en dan konden welligt ook naburige landen, waar de gelijkstelling onzer geloofsbroederen nog geen veld heeft gewonnen, door de uitkomsten der werkdadige ondervinding, van hunne verblindheid genezen worden.

In de verwachting, dat zoodanig onbevooroordeeld geschiedvorscher weldra optrede, moge de volgende schets, hoe onvolledig ook, er toe strekken, om, bij de Israëliten van 1846, den dag in herinnering te brengen, die door hen als jubelfeest eener blijde gebeurtenis verdient gevierd te worden, zoo als dezelve dan ook, gedurende de eerste tien jaren, bij de voormalige nieuwe Gemeente, in hare Synagoge, door predikatie en gezangen is herdacht geworden.”

66

¹

Vgl. voor de documentatie van dit gehele hoofdstuk: J. Meijer, Erfenis der Emancipatie. Het Nederlandse Jodendom in de eerste helft van de 19e eeuw, Haarlem 1963.