De zoon van een gazzen

In Amsterdam sleet de voormalige Rebbe van Zaandam zijn allerlaatste dagen. Men zag hem wel wandelen door de straten van het oude ghetto en wees hem na: de vader van Jacob Israël de Haan en Carry van Bruggen. Izak was een legende geworden.

Hij kwam regelmatig in de Nieuwe Sjoel en hield zich formeel aan de voorschriften van de Codex, maar als men met hem over het Jodendom sprak, dan bleek deze voormalige gazzen nog altijd vervuld van de verlichte opvattingen, die zovele van zijn generatiegenoten kenmerkten. Hij bezocht in 1916 de tentoonstelling Het Verdwijnend Ghetto in Beeld in het Stedelijk Museum te Amsterdam, waarvoor zijn zoon Jacob Israël in De Beweging een schoon gedicht had geschreven. Carry had haar vader gevraagd wat niet-Joodse vrienden van haar en Kees van Bruggen de symbolen van het Amsterdamse Jodendom te laten zien. Het gezelschap stond voor no. 660: Galitzo-schoen, in gebruik bij de Leviraatsceremonie. Gazzen de Haan spotte met de oud-Joodse symboliek op een wijze, die zijn niet-Joods gezelschap blijkbaar a-museerde, maar een jonge man, die later in het Nederlandse Jodendom een zeer bijzondere plaats zou innemen, hinderde.

Een enkele keer kwam hij te Zaandam om dienst te doen als inzegenaar van een huwelijk. Nog in 1922 wordt in de notulen zijn naam genoemd en natuurlijk wordt er over geld gesproken. Deze allerlaatste keer echter alleen maar over reiskosten. Toen lag zijn laatste reis al in het verschiet. Want op de eerste dag van mei 1924 stierf de Zaanse Rebbe, wiens leven door de faam van twee zijner kinderen al spoedig zo onder legenden kon worden bedolven, dat de Daily Express kort na de moord op Jacob Israël kon schrijven over ‘his father being a famous Jewish singer in the synagogue ... ’ De eenvoudige zerk op het keiwer-owes aan de Westzaandijk vermeldt slechts, dat op 27 Nisan 5584 - dat is 1 mei 1924 - een eind kwam aan het leven van ‘Jitzchak de Haan, die gedurende 28 jaren zijn gemeente had gediend als Sjelieach Tsibboer (Afgezant der Gemeente) en tevens als Melamed Tinokot (Leraar der Joodse kinderen)’.

37