De zoon van een gazzen

Izak had zelf het verslag gemaakt; het begin van zijn uitvoerige notulen, die intussen reeds spoedig aantonen, dat van het ‘verbond van vrede’ zo heel veel niet terecht mocht komen. Diverse oorzaken hebben hiertoe geleid. De psychische eigenaardigheden van deze man verdroegen zich kwalijk met het gewroet der Friese parnosem, die zo gaarne hun strenge gezag handhaafden op de millimeters Joods grondgebied, die waren overgebleven van een eens inderdaad bloeiend Joods centrum. Kende het grote Amsterdam niet eenmaal een gazzen, die de erenaam droeg ‘de Gorredieker’? Maar er was meer. Gorredijk was een Joodse gemeente met een oude inheemse traditie en daardoor wordt het optreden van Izak de Haan aldaar voor ons interessant. Voor het eerst worden hier duidelijk de symptomen merkbaar van een zekere vrijzinnigheid van deze rebbe, een probleem, waarop eerder is gewezen door Jacob Hiegentlich: ‘Een zijner chederleer-lingen (= leerlingen op de godsdienstschool) berichtte mij, dat zij de indruk had gekregen, dat hij in de godsdienst zelf meer twijfelde dan geloofde’.

Dit dan gold voor zijn laatste gemeente Zaandam; maar voor Gorredijk zal het niet anders zijn geweest.

Het eerste conflict concentreert zich om een oud gebruik, dat in vele gemeenten wordt gecultiveerd met betrekking tot het voorlezen van Deute-ronomium 28, de zogehetenTogec/ia (= terechtwijzing; vulgo Tougoche). Men vond (en vindt!) het bijzonder onaangenaam bij deze afdeling voor de Tora te worden ‘opgeroepen’. Worden in dit Bijbelfragment niet de verschrikkelijkste vloeken voorgelezen? Zoals b.v. in Deut. 28 :15,16,17,18,19: Daarentegen zal het geschieden indien gij aan de stem des Heeren uws Gods niet zult gehoorzaam zijn om waar te nemen dat gij doet al zijn geboden en zijn inzettingen die ik u heden gebied, zo zullen al deze vloeken over u komen en u treffen.

Vervloekt zult gij zijn in de stad, en vervloekt zult gij zijn in het veld. Vervloekt zal zijn uw korf en uw baktrog.

Vervloekt zal zijn de vrucht uws schoots en de vrucht uws lands, de voortplanting uwer koeien en de kudden van uw kleinvee.

Vervloekt zult gij zijn in uw ingaan, en vervloekt zult gij zijn in uwuitgaan.

Ook in Gorredijk bestond de eigenaardige, demonische angst voor de ‘keloles’ (= de vervloekingen). Maar Izak de Haan lachte erom. Dit alles ‘dient slechts om het bijgeloof in de hand te werken daar er volstrekt geen reden voor bestaat, om bevreesd te zijn opgeroepen te worden bij het voorlezen der Tougoche’.

24