Van Israelieten tot Israeliers

7. PALESTINA TOT 1914

Onoverbrugbaar schijnt de afstand tussen de grassprietjes in het Getto van New York en de onherbergzame natuur van het Palestina waar de Biluiem aan land kwamen. Tussen de tot machines gemetamorfoseerde arbeiders uit de “Schwitz-Wirkstatt” van Morris Rosenfeld en de enthousiaste Russische studenten, die in de zomer van 1882 de grond van het Heilige Land betraden als landbouwers in spe. Joodse boeren, die als verschijnsel in dat laatste kwart der eeuw niet eens zo alleen stonden. Want ook in andere streken der wereld was met zo’n radicale omscholing geëxperimenteerd. Zo - onder auspiciën en met geld van Baron Hirsch — in Argentinië, waar in drie provincies (Santa Fé, Entre Rios en Buenos Aires) Joodse landbouwkoloniën ontstonden als Mozesville, San Antonio, Morizia en Klara (de laatste twee naar Baron en mevrouw Hirsch vernoemd).

Herzl had Hirsch in 1895 hierover geschreven:

“Wat U ondernomen hebt, was even grootmoedig als verkeerd, even kostbaar als nutteloos. Tot nu toe was U een philantroop, een Peabody. Ik wil U de weg wijzen, hoe U meer kunt worden.”

Er was daarna een onderhoud tot stand gekomen, waarin de denkbeelden van de politicus en de filantroop scherp met elkander botsten.

“ TJ sleept deze landbouw-Joden over zee. Die moeten wel geloven, dat zij ook verder recht op Uw ondersteuning hebben, de arbeidsvreugde wordt hierdoor niet bevorderd. Wat zulk een export-Jood U kost, is hij niet waard. En hoeveel mensen kunt U trouwens naar overzee brengen? Vijftien-, twintigduizend! — In een straat van Leopoldstad wonen er meer. Neen, om mensenmassa’s in beweging te brengen kan men geen directe middelen gebruiken. U kunt alleen met indirecte werken.’

De visionaire ideeën van de arme journalist bleven de nuchtere bankier vreemd in de oren klinken. Aan zijn plichtmatige complimenten voegde hij toe:

Maar U hebt zulke fantastische invallen.’

Toen stond ik op: ‘Ja, heb ik U dan niet van te voren gezegd, dat het U öf te fantastisch öf te eenvoudig zou voorkomen? U begrijpt niet wat het fantastische is, en dat men alleen van een hoogte uit de grote eigenschappen van de mensen kan bezien.’

Hij zeide: ‘Emigreren ware het enige. Er zijn genoeg landen te koop.’

Ik schreeuwde bijna: ‘Ja, wie zegt U dan dat ik niet weg wil trekken?

75