Van Israelieten tot Israeliers

sprengten Teile der gesetzetreuen Judenheit, insbesondere der östlichen und westlichen Juden;

b die groszzügige Förderung des Torastudiums und der jüdischen Erziehung überhaupt in den dieser Förderung bedürftigen Ländern; c die Besserung der wirtschaftlichen Lebensbedingungen für die jüdischen Massen in den Ländern der Not und in Palästina;

d die Organisierung und Förderung von Hilfaktionen im Falle des Bedürfnisses;

e die Förderung einer von jüdischem Geiste erfüllten Presse und Literatur; ƒ die Vertretung der toratreuen jüdischen Gesamtheit nach auszen und die Abwehr der gegen die Tora und ihre Bekenner als solche gerichteteten Angriffe/’

Het is alsof omstreeks 1900 in dit Westen het Jodendom zijn tijd heeft gehad. En dat geldt zeker ook voor Nederland, waar een tot nog toe niet genoemde component (het internationale socialisme) beslissende invloed heeft uitgeoefend op de bestaande verhoudingen der Joodse gemeenschap. Ditzelfde socialisme, dat wij in zijn anti-Joodse tendens reeds in New York hebben ontmoet en dat ook hier positief-Joods gezien heilloos werkte. Over de theoretische achtergronden van dit conflict valt binnen het kader van dit korte overzicht niet veel te vermelden. Maar dat het marxisme in zijn ongenadige strijd tegen de kapitalist ook en vooral de Jood als zodanig naar voren haalde, is een factor van betekenis geweest.

Hevig waren de ressentimenten, die de Joodse arbeiders tegen hun burgerlijke soortgenoten koesterden. Ressentimenten, die zich uiteindelijk koelden op de maatschappelijke en geestelijke structuur van hun vroegere status: het Getto en de orthodoxie. Het Getto, dat zelfs een speciale literatuursoort te voorschijn riep, waarvan wij Diamantstad van Herman Heijermans nog steeds het standaardtype achten; niet het minst omdat het in grote stijl een waarachtige innerlijke worsteling aangeeft, die de schrijver in Joods opzicht volledig beheerst. Welk een hevige dialectische problematiek! De strijd van de diamantbewerkers in de romantische periode is vol van rancune op de Joodse bourgeois. Eleazer, de held van het verhaal, predikt een socialisme, dat anti-clericaal is gekleurd. Anti-Joods en theoretisch voorstander van het gemengde huwelijk, wordt deze echter verliefd op een Joods pauperkind, dat in vrije liefde leeft met haar broer, en de solidariteit met deze pauper wint het uiteindelijk van het theoretische gemengde huwelijk. Aldus zegeviert naar Heijermans’ vroege historisch-materialistische opvattingen bloedschande boven vermenging. Maar dat is dan ook de enige band met het bloed, die hij ons heeft te bieden.

Hoe burgerlijk antisemitisch is reeds Ghetto, waarin Rose, het christenmeisje, de zedigheid vertegenwoordigt en al het andere een geest ademt van

71