Van Israelieten tot Israeliers

wusztsein bei Vorgesetzten und Kollegen unbeliebter Generalstaboffi-zier..zegt het Jüdisches Lexikon s.v. “Dreyfus-Affare”. Bovendien een man zonder ziel, die na zijn eerherstel nog eenmaal — door Pierre van Paas-sen — zielig voor het forum der historie zou worden gehaald. Toen in de jaren dertig de Italiaanse anarchisten Sacco en Vanzetti op het punt stonden in de States ter dood te worden gebracht, herinnerde Van Paassen zich dat Dreyfus nog leefde.

“Ik nam een taxi om naar Deauville te rijden.

Ik werd door iemand ontvangen, die öf de bediende van de kapitein, öf zijn secretaris was. Toen deze man gehoord had waarvoor ik kwam, weigerde hij mij bij Dreyfus toe te laten. Mijnheer kon zijn bijstand in dergelijke zaken niet verlenen. Mijnheer Dreyfus had zich uit het openbare leven teruggetrokken, en inmenging van zijn zijde zou misschien verkeerd begrepen worden.

‘Verkeerd begrepen — hoe dan?'

‘Laten wij er verder maar geen woorden aan verspillen/ zei de secretaris. ‘Kapitein Dreyfus kan zich met dergelijke zaken niet bemoeien. Het is beter dat u weggaat, want hij doet juist zijn middagdutje in de kamer hiernaast en onze stemmen zouden hem kunnen storen/

‘Maar het leven van twee mannen staat op het spel!’

‘Dat is heel erg/ antwoordde de man. ‘Misschien zijn zij ook wel schuldig.’ ‘Misschien, maar was dat ook niet het geval met mijnheer Dreyfus?’ vroeg ik. ‘Toen waren er ook goede redenen om twijfel te koesteren en dat is hier ook het geval. Wij geloven, dat Sacco en Vanzetti, de anarchisten, door het reactionnaire element in Amerika als zondebokken worden gebruikt, juist zoals kapitein Dreyfus, de Jood, tot zondebok van de Franse generale staf werd gemaakt.’

De deur van de kamer daarnaast ging open. Dreyfus! Ik keek naar de oude, bijziende man, over wiens schuld of onschuld vreemde mannen op de straten met elkaar gevochten hadden, wiens proces Frankrijk aan de rand van burgeroorlog en revolutie gebracht had...

‘Wilt u zo goed zijn, dit huis onmiddellijk te verlaten/ beval kapitein Dreyfus boos.

‘Zoals u wenst, monsieur, u weet waarvoor ik gekomen ben.’

‘Geen woord meer alstublieft! Gaat u!’

‘Is dat uw laatste woord, kapitein Dreyfus?’

Hij gaf geen antwoord.”

Maar het ging immers ook niet om Dreyfus, het ging bij de wereldopinie om het totale vraagstuk der Joden waarvan Dreyfus symptoom was — en bij

49