Van Israelieten tot Israeliers

losgetrennt sind und ein Neugestaltetes vermissen... Herz und Kopf ist in beständigem Widerspruch, und sie harren lange der Lösung. Was hat man nun vom Geistlichen zu verlangen?... Dasz er den Erstarrten zeige, dasz sie erstarrt seien und sich gewaltsam emporreiszen müssen aus diesem Tode des Geistes und des Herzens; dasz er die Versunkenen und Glaubenslosen erschüttere und in ihnen errege das Sehnen und das Streben nach einem belebenden Glauben, dasz sie nicht zaghaft sich scheuen, sich von Gewohnheiten loszusagen und sich nicht begnügen mit Übertragung ihres warmen Gefühles auf leere Förmlichkeiten, sondern dasz sie die Wunde nur dann heilen, wenn sie die wunde Stelle völlig vertreiben und es so möglich machen, dasz gesundes Fleisch entstehe.”

Tot zulk extremisme had de Emancipatie onweerstaanbaar moeten leiden. En wat kon hiertegen de orthodoxie ondernemen, die een legitieme voortzetting van het klassieke Jodendom pretendeerde? Ook haar aanhangers bevonden zich gedurende het grootste deel van het etmaal in ballingschap en ook zij hadden zich daar toch te gedragen als staatsburgers van een andere nationaliteit dan de Joodse, die alleen nog in de gebeden werd beleden - in huis en synagoge.

Geigers tegenpool in het Duitsland van de jaren veertig, Samson Raphael Hirsch (1808-1888), later de grote Rabbijn van Frankfurt am Main, formuleerde een antwoord dat niet minder van problematiek was vervuld.

Zijn beroemde slogan luidde: “Die Reform, deren das Judentum bedarf, ist eine Erziehung der Zeit zur Tora, nicht eine Nivellierung der Tora nach der Zeit.” Zijn eersteling, de Neunzehn Briefe über Judentum verscheen in 1836 onder het pseudoniem “Ben Usiel” en maakte een diepe indruk, zelfs op... Abraham Geiger. Later werkte Hirsch zijn algemene principes uit in Chor eb oder Versuche über Jissroëls Pflichten in der Zerstreuung. Dit werk, dat in 1838 verscheen, bevat een systeem van dogmatiek, ethiek en rituele symboliek van het historische, bijbels-talmoedische Jodendom. In dit alles manifesteerde zich voor alles een theoloog van onverdacht Joodsen huize. Volgens deze geleerde was het Jodendom (zolang tenminste de Mo-sjieach nog niet gekomen was) geen natie maar een gemeenschap van gelovigen. De geestelijke inhoud van deze gemeenschap kan zich — naar zijn opvattingen - inschakelen binnen het verband van alle volkeren en nationaliteiten. Het Jodendom mag daaraan echter geen enkele concessie doen in de zin waarin de Emancipatie dit had vereist.

Geestdriftig Jood, toegerust met ongewone leiderskwaliteiten, oefende S. R. Hirsch een machtige invloed uit op een kring, die het streng-traditio-nele Jodendom zocht te verbinden met moderne vorming. Of, om het in zijn eigen woorden te formuleren, “Touro ’im Derech Erets”. Eén stap verder en organisch zou zich uit deze ideologie de “Trennungsgedanke” evo

31