Rationalisme, Romantiek, Risjes

NATHAN EN SHYLOCK IN DE LAGE LANDEN (De Jood in het werk van de Nederlandse letterkundigen uit de negentiende eeuw) kan vaktechnisch alleen maar aantonen hoe machteloos deze bewerker zich bleef verhouden tegenover zijn onderwerp- Dat zo'n boek als proefschrift kon worden geaccepteerd door een Nederlandse (in casu: Nijmeegse) universiteit!

Van enige methodische benadering is in dit geval geen sprake» Systeemloos wordt het aangetroffen materiaal op één hoop gesmeten. En daarbij bleef het- Er werd literair-historisch niets mee gedaan, zelfs simpel bibliografisch niet» Was Weijtens te zeer geschrokken van hetgeen hij aantrof op het veld onzer letteren? Verontschuldigende verslagenheid Bijpelt misschien door in zijn vreemde, goed bedoelde titel: NATHAN EN SHYLOCK.

Van eventuele schrik is bij Melkman niets te bespeuren. Die was wel snel gereed met zijn "gehele inventaris". Die had één gedicht van Staring gelezen en voorts met Woutertje Pieterse (sociologisch gestructureerd) door de Jodenhoek gewandeld» Typerend daarom ook zijn titel, voor de gelegenheid geïnspireerd op Romeinen 11:28: Zijn zij naar het evangelie vijanden, naar de verkiezing zijn zij geliefden om der vaderen wil. Een mild klimaat oproepend voor het letterkundig domineesland der vorige eeuw, waarvan deze radicale zionist van het eerste uur dan ook niets blijkt te weten.

Wilde hij soms - het schijnt de teneur van zijn geschrijf - tegemoet komen aan een na-oorlogse publieke opinie, die achter de feiten van het verleden kiekeboe speelt? Het ware symptomatisch voor de huidige beoefening van de geschiedenis der joden in Nederland, die via de schuldgevoelens der massa zich meer en meer in de richting van onverteerbare nostalgie beweegt. Gesecundeerd door een oorlogsdocumentatie, die nog altijd het antwoord schuldig blijft op de dwingende vraag, hoe dat alles tussen 19^+0 en 19^5 mogelijk was met die joden, die "ons" allemaal -zelfs als vijand - toch zo lief waren. Van antisemitisme is in Nederland immers nooit sprake geweest!?

Mag ik voor mijn standje ook eenmaal bij Paulus borgen? En zulks op het voetspoor van de gedoopte Isaac da Costa? Welnu: "Ben ik dan uw vijand geworden, u de waarheid zeggende?" (Galatiërs 4:16).