Rationalisme, Romantiek, Risjes

-36-

Literatuur: Maria Helena de Haan, Adriaan Loosjes, diss. Leiden 193^° Over Loosjes eveneens Anton van Duinkerken in Het Tweede Plan, Amsterdam 19^5° De gebundelde opstellen van J. Koopmans, die onder de titel Letterkundige Studiën, Amsterdam 1931 verschenen, zijn voor de kennis van de levensbeschouwelijke achtergronden van deze drie auteurs onmisbaar» Koopmans nam in zijn beschouwing Van Kist tot Daalberg (aanvankelijk verschenen in De Beweging van 1911) D_e beste bril integraal op (pagina 127-1^0) met de volgende inleidende opmerking:

"Het schetsje, D^ beste bril mijdt de uitersten, ons verzoenend met elders begane overdrijvingen en geeft Daalberg - op zijn eigen wijze gezegd - door de "beste" bril."

Dat wil dan zeggen een literair-historische bril zonder glazen. Want bij alle nuances, die Daalbergs tolerantie illustreren, werkt het slot wel ontnuchterend. En dat het nu juist die gevoelige Muizeval moest zijn, die zijn horologie miste!

Koopmans gebruikte voor de "herdruk" niet de oorspronkelijke editie van NOG WAT LECTUUR, die aan onze weergave ten grondslag ligt. Het exemplaar ter K.B. (signatuur 1350A11ⁱf) stamt "uit de bibliotheek van wijlen Dr. Willem Kloos te 's-Gravenhage".

En wat de door Koopmans bedoelde "overdrijvingen" van Daalberg betreft, vgl. CRITISCH BULLETIN van mei 19^9» pagina 239^:

"In Bruno Daalbergs vierdelige roman De_ Steenbergsche familie, verschenen in 1806 tot '09, lezen wij (er is een man over boord, tussen Calais en Dover): "Een Hoogduitsch ouderling die een collecte tot het herbouwen van een afgebrande kerk deed en van deze ambassade sints twee jaren een heerlijk leven had gehad, was van gevoelen "men zou den j’ood maar laten verdrinken, 't was toch maar een jood en Christus’ heilige kerk had hierdoor een vijand minder.

Een Broeder van 't Engelsch zendelinghuis ter bekeering vatt de Heidenen opgerigt, toonde zich wel genegen om broeder Levy te toekeeren, maar "niet om hem uit het water te halen", ofschoon hij zich even te voren uitgelaten    had, dat hij als    een vischje    zwemmen kon.    Zielen te

redden, zei hij,    niet de aardsche    bekleedsels    derzelve was    zijne roeping en deze was    van den Heere.""

CRITISCH BULLETIN beoogde met de publicatie de aandacht te vestigen op ANTISEMITISME, zoals uit de tekst duidelijk blijkt.

Uit dezelfde roman II, 67 "Smoussengekonkel, dievenhandel....."

IV, 168 ""Joden gebroed! Joden gebroed!" Sprak de verbitterde Spartaan "wat doe ik met Gallilêers in mijn eerlijk huis!"

"Pas op, baas! Pas op, baas!" viel hem Monjet te gemoet. "Het is, voor zoo ver ik weet, geen Jood; maar daarentegen een groot geleerde..""