Het verdwenen Ghetto

Aldus citeer ik — uit de Hollandse vertaling — met haar zoetige, weeïge bijsmaak van cosmopolitisme en ontkenning der nationale Joodse kenmerken.

Graanboom’s huis was ook daar gevestigd. Een vleeshal werd opgericht en op de 6e April 1797 tenslotte kocht men midden in de duinen een stuk grond voor een begraafplaats, te Overveen. Nog in het eind der 19e eeuw — toen de Neie Kille reeds lang ter ziele was — werden op deze begraafplaats Joden — verwanten van de oprichters — ter aarde besteld. A. C. Wertheim rust er, dicht bij de ruisende golven van de Noordzee. En zelfs in de moeilijke oorlogsjaren werd nog eenmaal de poort van dit „huis des levens” geopend. Dat geschiedde, toen 16 Juni 1944 hier in het diepste geheim werd ter aarde besteld de urn van de in Wester-bork gestorven weduwe van Mr. L. E. Visser, de grootste figuur uit het bewust-Joodse verzet tegen de Duitse bezetter. Die als voorzitter van de Joodsche Coördinatie Commissie gedurende 1940 en 1941 zich een blijvende naam heeft verworven in de geschiedenis der Joden hier te lande.

Het bleek achteraf niet zo wereldschokkend wat deze nieuwlichters eigenlijk wilden. Zij wilden bovenal „decorum”. Geassimileerd als zij waren, achtten mannen als Asser, Moresco en Lemon het noodzakelijk de dienst aan te passen aan de eisen van een nieuwe tijd. Gaarne bedienden zij zich daarenboven van het Nederlands, wat hen evenwel nogal slecht afging.

Hun Raw Graanboom was een tot het Jodendom bekeerd Christen. Vandaar de naam Ger = vreemdeling=proseliet. Hij voerde o.a. het gemeenschappelijk uitgesproken kaddisj-gebed in. Naderhand heeft zijn zoon Israël den vader verdedigd in een boekje „Mélits Josjer”, waartegen nog later een felle bestrijding verscheen van de Haagse Raw R. Josef Asser Lehmans — in de wandeling Rebbe Lemmel geheten. ¹)

Hoe dan ook — 1 Mei 1799 verhuisde de Nieuwe Gemeente naar de Rapenburgerstraat, waar hun gebouwen gevestigd bleven tot 12 Augustus 1808, toen Lodewijk Napoleon het bevel gaf tot de vereniging van beide gemeenten ¹⁴).

In deze sjoel werd de triomf der burgerlijke gelijkstelling beleden. In 1804 bezocht Abbé Grégoire — de beroemde voorvechter der Emancipatie — de synagoge, „waar hij gezeten tussen de Par-nassiem naar de toespraken en lofzangen van de rabbijnen luisterde, die hem met dankzegging en gelukwensen overlaadden”. ¹⁵)

Wanneer in 1807 te Parijs de grote vergadering van Napoleon

80

¹

) Jacobsen Jensen: Reizigers: Supplement No. 57.