Het verdwenen Ghetto

I.

TUSSEN MONTELBAAN EN ZUIDERTOREN

IN welk jaar de eerste Sefardiem naar Amsterdam kwamen is nog steeds niet met zekerheid vast te stellen. In elk geval doet men goed de vroegste periode hunner geschiedenis circa 1590 te laten beginnen. In de hiervolgende hoofdstukken zal uitsluitend aandacht worden besteed aan de buurt, waar zich sedert Joden hebben gevestigd en die zich gedurende drie en halve eeuw heeft ontwikkeld tot de Jodenhoek — wijk van zovele, dierbare als smartelijke herinneringen.

Hoewel men van een gedwongen Ghetto¹) in de technisch-historische zin niet mag spreken, werd het Jodenkwartier van Amsterdam in de volksmond gaarne zo genoemd. En in dit éne bepalende opzicht terecht, dat het in de loop der eeuwen als een vrijwillig gekozen nationaal territorium beschouwd werd, waarin men een brok zelfstandige Joodse cultuur wilde uitleven.

Want al mocht het dan ook niet afgesloten zijn „de facto” — in de praktijk hield men zich bij voorkeur binnen de grenzen ervan. Tot diep in de 19e eeuw „keek men niet verder dan de Blauwbrug”. Kostelijk is in dit verband het verhaal, dat de oude mevrouw Duizend („Tante Et”, geboren omstreeks 1848) mij eens deed. Toen zij in de zestiger jaren met haar moeder bij de Munt wandelde, ontmoetten zij „Rebbe Sjaje”²). „Zo ver en met zo’n klein kind?” informeerde de oude beangstigd.

Waar lag deze Jodenhoelt oorspronkelijk?

Omstreeks 1578 (als na de alteratie Amsterdam naar den Prins overgaat) wordt de stad „nog omsloten door de middeleeuwse

7

¹

*) Over de afleiding van het woord Ghetto is men het nog altijd niet eens. Zie laatstelijk Yivo Annual of Jetvish Social Science, 1946, pag. 260 enz.

²

) Rebbe Jesaja („Sjaje”) Kleerekoper was een populaire figuur in het Amsterdamse Ghetto, over wie elders in dit boek nog gesproken wordt.