Erfenis der emancipatie

Bij hoofdstuk I: Probleemstelling

J. H. Dünner 1833—1911. Geboren te Krakau. Sedert 1862 rector van het Ned. Isr. Seminarium te Amsterdam. Sedert 1874 Opperrabbijn aldaar.

Over Lipman, Gérard Brom, Romantiek en Katholicisme in Nederland, Groningen, 1826, I, p. 74/75. Samuel Philippus Lipman 1802 (Londen) — 1871. J. W. Tijdeman in Levensberichten Letterkunde, 1872, p. 65; J. A. Alberdingk Thijm in De Tijd van 18 juli 1871.

L. Wagenaar. Het Ned. Israël. Seminarium, Amsterdam 1918, p. 17. Het gebouw door ons beschreven in Het Verdwenen Ghetto, 1948. p. 75. Aldaar ook een afbeelding van een verloren gegane pentekening van Jan ter Gouw.

Over Rebbe Jokef Content, A. Druyff, V.A. VIII, I, p. 29.

Voor strijd tegen antisemitica vgl. bijv. M. Lemans, De geest der Talmud. Leer of toelichting tot den roman Levi en Sara, Amsterdam 1826. Bedoeld wordt een antisemitische roman van J. Niemezewicz waarvan in 1825 een Nederl. vertaling het licht zag Een ander antisemiticum, Sophia van Lissau, Amsterdam 1829, door ons besproken in M.B. p. 59.

Voor de Damuscus-affaire vgl. L. Spanjaard, Nederlandsche diplomatieke en andere bescherming in den vreemde 1795—1914, diss. Leiden 1923, p. 322. Vgl. voor meer algemeen-oriën-terende literatuur, S. Posener, Adolphe Crémieux, Philadelphia, 1940. De Damascus-affaire ontstond naar aanleiding van een moord op een priester te Damascus in 1840. Het was een van de bekende rituele moord-casus uit de moderne Joodse geschiedenis. Vgl. de Nederlandse publicatie van A. C. C. (A. Co hen Carillon): Verzameling van stukken betreffende het gebeurde met Pater Thomas, verrijkt met nota’s ten dezen, en voorafgegaan van eene Memorie of uitboezeming van billijke verontwaardiging bij het lezen der barbaarsche en vreeselijke folteringen, die de eerbiedwaardigste mannen onder Israël, wegens eene even zoo valsche als ongerijmde aantijging, te Damascus etc., Amsterdam 1840.

Jubileum der Emancipatie van de Israëlieten in Nederland, Amsterdam, 1846, door Roest aan Mulder toegeschreven. O.i. reageert deze brochure op H. J. Koenens Geschiedenis der Joden in Nederland (1843), waartegen S. I. Mulder een emancipatorisch boek over hetzelfde thema heeft geschreven; had willen schrijven? Vgl. J. Meijer, Tussen Götterdämmerung en Morgenrood, pag. 31, noot 1.

Zie voor de familie Philips, R. MaCalester Loup. Omstandig verhaal betreffende de overgang etc., Zaltbommel 1826. Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam heeft thans de beschikking over de Bommelse familiepapieren; zie W. Blumenberg, Ein unbekanntes Kapitel aus Marx’ Leben. Briefe an die holländischen Verwandten, Reprint from International Review of Social History, Vol. I, 1956 part. I.

Voor doopgevallen vgl. A. Samter, Judentaufen im 19. Jahrhundert, Berlin 1906. De opmerking van de socioloog Ruppin, als zoude Nederland in de 19e eeuw 1800 gevallen van overgang naar de Hervormde kerk kennen (A. Ruppin, Die Juden der Gegenwart, Berlin 1918, p. 182), hebben wij nergens bevestigd kunnen vinden.

Voor Van Deen zie Gérard Brom, Herleving van de Wetenschap in Katholiek Nederland, ’s-Gravenhage 1930, p. 98, geciteerd naar Moleschott; Für meine Freunde, 146. Nadere gegevens over Van Deen N.N.B.W. III 279, waar uitgegeven brieven van hem worden genoemd, in het bezit van C. H. Herwerden (Waar?). Van Deense nationaliteit (hij was zoon van de uit Kopenhagen afkomstige Rabbijn van Groningen Abraham Tiktin Isaäksen) werd hij eerst als professor genaturaliseerd.

Literatuur over het Jiddisj in Nederland vooral bij H. Beem, Jerösche, Assen 1959. Cultuurhistorisch belangrijk is ook de andere studie van H. Beem, Yiddish in Holland: Linguistic and Socio-linguistic Notes, The Field of Yiddish: Studies in Yiddish Language, Folklore and Literature, ed. by Uriel Weinreich Series, Publications of the Linguistic Circle of New York, III, New York, 1954, p. 122—133; dezelfde: Het Jiddisj en zijn resten in het Nederlands (Levende Talen, februari 1961, pag. 36 enz.).

67