Van Israëlieten tot Israëliërs

het spits af. De moderne nationaal-Joodse beweging was begonnen... Ja, begonnen, 14 jaar (en dat is heel lang) vóór de jodenstaat van Herzl verscheen. En zij was helemaal geboren uit Joodse potenties, zonder een Drey-fus-proces. Hier en daar scheert de beweging in het Oosten rakelings langs die in het Westen. Zo, wanneer wij van Perets Smolenskin lezen dat hij in 1869 Haschachar opricht in hetzelfde Wenen, waar in 1882 Nathan Birn-baum (18ó4-1937) “Kadimah” oprichtte, de eerste Zionistische studentenvereniging in het Westen, waarvan ook Smolenskin deel uitmaakte. Dezelfde Birnbaum, die in 1893 het woord “Zionisme” uitvond en die in 1937 nagenoeg vergeten te Scheveningen stierf. Maar ondanks deze uiterst vage aanrakingspunten moge worden gesteld dat Herzl van deze gehele ontwikkeling onkundig was; zijn kracht en zijn zwakte beide. Zoals een van zijn medewerkers het uitdrukte:

“Herzl kwam tot ons als een buitenstaander. Daarin lag zijn kracht en zijn tekort. Hij kon de weg naar de Joodse lotsgemeenschap vinden, maar die naar de Joodse gedachtenwereld bleef voor hem gesloten — ‘Zijn terugkeer naar het Jodendom was een ziels- geen geestelijk proces...’ ”

De waarde van het Hebreeuws en zijn bestaan als levende taal leerde hij eerst kennen, toen in het midden van 1896 Professor Berkowicz hem toestemming vroeg voor een Hebreeuwse vertaling van de Judenstaatl Van Pinsker hoorde hij eerst september 1895; hij nam zich toen voor de brochure te lezen, waartoe hij niet eerder kwam dan 10 februari 1896, toen de Jodenstaat al op de pers lag... “Verbluffende übereinstimmung im kritischen, grosze Aehnlichkeit im konstruktiven Teil”, aldus zijn conclusie.

Maar wat voor de Zionistische beweging van veel grotere betekenis zou blijken, dat is dat Theodor Herzl in 1896 onbekend was met het belangrijke nationaal-Joodse boek, dat toentertijd reeds 34 jaar oud was: Ro?n und Jeru-salcm.

In 1862 verscheen van de hand van Moses Hess (1812-1875) dit brievenboek, dat als ondertitel droeg: “Die letzte Nadonalitatenfrage”; een formulering, die ons verplaatst naar de beslissende fase van de Italiaanse Eenheidsbeweging. Het probleem van Israël op één lijn gesteld met de nationale revoluties van de vorige eeuw. En dat door een auteur, die ook buiten de kring der Joden bekend was als de grondlegger van het moderne socialisme op ethische basis en daarom ook “Kommunistcnrabbi” genoemd werd.

Geboren te Bonn midden in de Napoleontische tijd als zoon van een industrieel, hervond hij — na jaren van verwijdering - het Joodse volk. Geen plotselinge thuiskomst van een verloren zoon, deze wederkeer! De Damas-cus-affaire had hem — die in zijn ouderlijk huis echt Jodendom had leren kennen en doorleven — diep verontrust. Het hartstochtelijk streven der

59