Een schaap vangen

klaas Kapoentje’. De zondagen waar hij met vreugde aan terugdenkt waren geen zondagen waarop de schaatsen werden ondergebonden. De televisieprogramma’s die in zijn geheugen staan gegrift zijn niet Mies met Open het Dorp, Willem Duys met de vissenkom, Ja zuster, Nee zuster of de Fred Hachéshow. De boeken die hij gelezen heeft werden niet geschreven door Harry Mulisch, Gerard Reve of Hella Haasse. Van de oudejaarsconferences van Wim Kan of Freek de Jonge heeft hij nog nooit gehoord. Nee, vreemdelingen hebben heimwee naar voedsel en landschappen die ik niet ken. Fftm kinderliedjes of televisieprogramma’s zeggen me niets. De beelden die zij op de televisie zagen of die werden opgeroepen door hun boeken blijven blanco voor mij. De herinne-ringspaaltjes in mijn innerlijk landschap staan op een totaal andere plaats dan de herinneringspaaltjes in hun innerlijke landschap. En die kloof tussen onze innerlijke werelden valt niet te overbruggen; al eet ik iedere dag nasi, taco’s of dol-ma’s, al ga ik in hun land op vakantie, al leer ik hun taal en hun liedjes, de fundamentele kloof blijft.

En dat maakt het zo moeilijk. We wonen wel op dezelfde plek, maar het innerlijk landschap van de Marokkaan, de Turk, de Joegoslaaf, de Somaliër blijft net zo verborgen voor ons als het binnenste van die kantoorkolossen met spiegelende ramen op industrieterreinen. Je weet hoe ze er vanbuiten uitzien, maar je kunt je geen enkele voorstelling maken van hoe het er vanbinnen uitziet en aan toegaat. En dat maakt het zo moeilijk. Veel meer dan een oppervlakkig gesprek - als het al tot een gesprek komt - zit er niet in.

Althans, voordat de echte band ontstaat.

Tolerantie is moeilijk. Want eigenlijk is tolerantie een vorm van liefde, een vorm van liefde voor het individu die het mogelijk maakt de ander te nemen voor wat hij is: de ander,