Kippesoep was ondenkbaar zonder saffraan

beseffen dat het anders is gegaan. Dat de wereld van joodse jeugdverenigingen, theaters, boksclubs, echtgenoten, vechtpartijen, van kosjere koekjes, kwebbelende tantes, levenswijze sjnorrers, dat die atmosfeer doordrenkt van joodse waarden niet meer is. In Nederland niet meer is. Tijdens het interviewen ben ik - onbedoeld, niet onverwacht - keer op keer gestoten op die waarden. Zelfs in de herinneringen kwam hun kracht naar voren. Zo sterk dat ze de geïnterviewde soms, mijzelf meestal diep raakten.

Dit boek te schrijven is daardoor uiteindelijk geen treurige zaak geworden. Toegegeven: de vorm die het joodse leven had gevonden voor de Tweede Wereldoorlog bestaat niet meer. Wat waarde in zich droeg werd vernietigd. Maar de waarde zelf bleef bestaan. Dat heb ik ervaren tijdens het schrijven. Ik hoop dat de lezer het ervaart tijdens het lezen van dit boek.

Voor u aan lezen toekomt echter nog twee opmerkingen. Vrijwel alle interviews zijn eerder verschenen in het Nieuw Israelietisch Weekblad als nostalgieverhalen. Ze zijn niet meer of minder dan dat: het verhaal van de wijze waarop de geïnterviewden het joodse leven vóór de oorlog hebben ervaren. Geen van de genoemde feiten en/of namen zijn op hun historische juistheid gecontroleerd, noch is een selectie van te interviewen personen gemaakt die in zijn totaliteit een representatief beeld zou hebben kunnen opleveren.

De tweede opmerking geldt het woord koosjer, dat niet wordt geschreven op een van de drie gebruikelijke wijzen: kosher, koscher of kosjer, maar, uit hommage aan Hartog Beem, op de manier die deze al jaren bepleit.

Tamarah Benima