Kippesoep was ondenkbaar zonder saffraan

een bijzonder sympathiek mens.

Van Gelder leidde vaak begrafenissen en gaf cursussen. Een aardig voorval vond plaats in de sjoel aan de Voldersgracht. In die sjoel brandde nog zo’n hele grote kachel, die met kolen aangemaakt moest worden. Nu kwam op Sjabbesmiddag, voor de dienst begon, om twee uur, een chewre in de sjoel bijeen om naar Van Gelder te luisteren. Het waren allemaal mensen uit het ghetto, die de hele week hard werkten en op Sjabbesmiddag moeite hadden om niet bij de kachel in slaap te sukkelen. Soms lukte dat niet. Op een keer sprak Van Gelder over Josef. Na een heel verhaal eindigde hij met: ,Josef droomde wel, maar sliep niet.” Iedereen schrok wakker. Met rabbijn Van Gelder ging men zeer amicaal om, omdat hij zelf ook amicaal was. Hij kwam bij iedereen, rijk en arm; hij maakte geen onderscheid. Opperrabbijn Maarsen, die opperrabbijn Van Loen was opgevolgd na diens overlijden, was ook heel knap, maar heel koud. Dat is hem bij een meningsverschil ook wel verweten. Hij schiep veel afstand en was niet zo populair. Persoonlijk kon ik goed met Maarsen ópschieten. Bij hem thuis zijn we met een paar jongens en de dochter van rabbijn Van Gelder — zij was met de latere opperrabbijn Vorst getrouwd — opgeleid voor de laatste rang. Niet om examen te doen, maar wel met het onderwerp dat voor de laatste rang werd vereist. Dat waren prettige cursussen, maar iets amicaals, iets vlots, iets aardigs ging er van Maarsen niet uit.

In Den Haag mocht je ook nooit op Simcha Torah met de Torahrollen dansen. Je mocht rondlopen, maar niet dansen. Niet met en niet zonder Torah. Vóór de komst van opperrabbijn Maarsen was dat in Den Haag ook niet gebruikelijk, maar hij wilde er helemaal niets van weten. Het moest allemaal precies uniform zijn. Daar heeft men zich bij neergelegd, daar werd niet over geredetwist. Wat dat betreft vond ik de mensen nogal rustig. Er was een kerkeraad die besliste over het joodse leven en daar ging men niet tegen in.

Het joodse onderwijs stond in mijn jeugd op een hoog peil. Er was een burgerschool in Den Haag en een volksschool. De eerstgenoemde school stond onder leiding van de heer Koekoek, secretaris van de Joodse Gemeente. De volks-