Kippesoep was ondenkbaar zonder saffraan

Den Haag was in mijn jeugd - ik ben nu eenenzeventig - een actieve stad met een voortvarende, levendige joodse gemeente. Het joodse ghetto concentreerde zich voornamelijk rond de Sint Jacobsstraat, de Gedempte Gracht, de Voldersgracht en de Bezemstraat. Daar waren bijna uitsluitend joodse zaken die op Sjabbes en jontef gesloten waren en de paar niet-joodse zaken, zoals kapper Veenendaal, waren helemaal op joodse klanten ingesteld. Bij Veenendaal kwamen joden uit de hele omgeving; er werd nauwelijks over iets anders gepraat dan joodse aangelegenheden. Hij ging ook op vrijdagavond mee naar sjoel om naar chazzan Levinsky te luisteren. Het was iets buitengewoons om die man te horen zingen. Mensen kwamen speciaal uit Rotterdam en Amsterdam naar Den Haag, naar de sjoel in de Wagenstraat om naar hem te luisteren. De sjoel zat dan vol met honderden mensen. Het was ook prachtig. Als het Kidoesj werd gezongen duurde dat met de koren wel twintig minuten en dan zei kapper Veenendaal na afloop tegen mijn vader: „Mijnheer Mol, mijnheer Mol, wat was dat wijnlied mooi.”

Ik kom uit een orthodox gezin. Behalve vrijdagavond en Sjabbes ging ik ook iedere ochtend om zeven uur naar sjoel. Het was niet moeilijk om minje te krijgen, want er waren genoeg mensen. Bij het uitbreken van de oorlog woonden er zo’n zeventienduizend joden in Den Haag. Met de sjoelgan-gers uit Scheveningen en alle buitenwijken meegeteld gingen er misschien drieduizend regelmatig naar sjoel. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen, dat die mensen allemaal orthodox waren. Dat waren er misschien maar driehonderd. Maar dat durf ik absoluut niet met zekerheid te zeggen, want je had toen nog niet zo door dat jein een bepaalde kring leefde en dat men zich om de mensen die buiten die leefwereld stonden niet bekommerde. De rabbijnen wilden natuurlijk graag dat die mensen naar sjoel kwamen en actief aan het religieus-joodse