Kippesoep was ondenkbaar zonder saffraan

een verzetje, alhoewel ik me er wel verveelde, ik was niet zo vroom. Mijn ouders wel.

We hadden een kosjere huishouding - we hadden immers altijd koosjer vlees - en met Pesach kwamen de artikelen uit Dordrecht, van de comestibles-winkel Lievendag.

Ik heb nog een vergiet van groen keramiek, speciaal voor Pesach. Die is nooit voor iets anders gebruikt dan voor Pesach. En ik heb nog schaaltjes, ook voor Pesach. Die zijn nog afkomstig van de grootmoeder van moeders kant. Heel heel oud.

Joodse les kregen we eerst van iemand uit Culemborg. De naam van die man weet ik niet meer. Ik weet wel dat hij waardeloos was: hij kon geen orde houden; en dan kwam mijn moeder en die gaf ons eens flink om de oren. De neefjes en nichtjes ook. We waren allemaal ongeveer even oud, dus we kregen samen joodse les.

Toen die man niet meer kwam, omdat er in Culemborg geen joodse gemeente meer was, fietsten we iedere zondag naar Zaltbommel om joodse les te halen. Dat was ongeveer een uurtje fietsen.

Verder zaten we op de gewone, openbare school. Op feestdagen gingen we niet naar school; ’s woensdagsmiddags hadden we geen vrij, maar ’s zaterdags de hele dag. Dus dat was ook geen punt.

Kort voor de oorlog kwam er een priester die persé een katholieke school wilde hebben, die er nooit was geweest. Toen ontstond er even een kleine godsdienststrijd, maar dat zakte allemaal snel weer af. Echt belangrijk was het niet. We deden gewoon met alles mee. Aan de buitenkant kon men niet zien dat wij joods waren. Als kind droeg ik wel een arban kanfous, maar geen keppeltje. Mijn moeder droeg ook geen scheitel. Zo fijn waren mijn ouders ook weer niet. Mijn vader was dan zogenaamd vroom en als ik op vrijdagavond, na het ingaan van de Sjabbat, te laat thuiskwam kreeg ik op mijn kop, maar hij ging wel voor inkoop naar Amsterdam en dan kwam hij ook te laat thuis. Dat mocht wel. Ik heb hem dat ook wel eens gezegd, maar zulke dingen mochten niet gezegd worden. Het was een eigenaardig soort vroomheid. Zo werd bij mijn oom Louis, de slager en veehandelaar, iedere Sjabbat