Tolk van 't olle volk

62

WINSCHOTEN/Het persoonlijke lemma waarmee ik besluit. Afkomstig als ik

ben uit SODDEM. En niet SODOM, zie TL 933. SODDEMERS, en niet SODE-MERS. De oorsprong voorzover ik kan nagaan nergens vermeld. Uit mijn herinnering breng ik een volksverhaal, dat alleen al om de sfeer verdient te worden vastgelegd.

Tiedns swoar haarstweer - sjoel in Bosstroade (1854) ston der nog nait - was der bie lajenen nóg gain minje in sjoel aan Laangestroa-de. Rebbe wuir brouges. Dij sjabbes wuir in sjoel WAJEIRO (Gen. 18/ 22) laaind. Rebbe daarsjte over sléchte lu in Sodom en Gomorra. Hai vertélde over Oabram, dij mit ons Laimeneer onderhandelde.

"En as doar nou tien rechtveerdigen woondn....."

"Din zei Ik stad nait kepot moakn "

Mor - zee rebbe - hier bin gain tiene. En hai ruip oet: "WINSCHOTEN, dat betaiknt W’INSJGOTEM. Reminiscerende aan Gen. 13:13 "En de mannen van Sodom waren zondaren." In het Hebr. (vulgo): WE^fINSJE (SODOM) GOT¹EM. Si non e vero.....

Over ontelbare plaatsnamen bestaan even zovele kleurrijke verhalen.

Ik ga in dit AANHANGSEL bewust niet in op de lijst van Joodse woorden en zegswijzen, die werd opgenomen achter het eerder geciteerde boek van Potjewijd. Ik wil hier slechts vastleggen, dat in joodse kring het doordringen van de talloze "Jiddisje" uitdrukkingen in de volkstaal op ambivalente wijze werd ervaren. Men had het niet op met goiem die zich lieten voorstaan op hun kennis van joodse termen en wat daarvoor doorging. Dat gold voor de gehele diaspora. Voor onze regio citeer ik naar mijn geheugen:

¹ n Jehoede hét gain verlèt Om 'n gooij dij jiddisj rédt.

Woar stroatstainn jiddisj proatn Kin 'n souger massematn wel loatn.

Dat had niet alleen te maken met de angst om op de vingers te worden gekeken. Er lagen sociaal-psychologische motieven aan ten grondslag, die elders nog eens moeten worden geanalyseerd. Hier volsta ik met de opmerking, dat in dit Winschoten met zijn naar verhouding grote joodse bevolking een scherp joods vraagstuk heeft bestaan.

Van de niet bij Ter Laan voorkomende bepaald anti-joodse uitdrukkingen (bij het vastleggen daarvan heb ik mij de uiterste beperking opgelegd) noem ik tenslotte alleen de algemeen bekende zegswijze, gebezigd als iemand (men wist niet precies wie) op de deur klopte: Komter mor in ast gain jeude is.

Dat woord, dat op mij als kind indruk heeft gemaakt, heeft nu nog alleen maar lexicografisch-historische betekenis. Geen Winschoter hoeft als er nu of in de toekomst wordt geklopt te vrezen, dat ’ n jeude dat dut. Behaalm din meschain BOESJEUDE. Den dij is onstaar-velk. Nait?