Van Israelieten tot Israeliers

Italianen (Mazzini) deed de rest. Om het Jodendom zo te benaderen begon Hess zich te verdiepen in de Geschichte der Juden, die sedert 1853 verscheen van de hand van Heinrich Graetz (1817-1891), een historisch standaardwerk met een positief program.

“Die Geschichte des nach-talmudischen Zeitalters hat noch immer einen nationalen Charakter, sie ist keineswegs eine blosze Religions- oder Kirchengeschichte, weil sie nicht blosz den Entwicklungsverlauf eines Lehrinhalts, sondern auch einen Volksstamm zum Gegenstände hat, der zwar ohne Boden, Vaterland, geographische Umgrenzung und ohne staatlichen Organismus lebte, diese realen Bedingungen aber durch geistige Potenzen ersetzte.”

Later zou Hess zelf een der elf delen van Graetz’ standaardwerk (het derde) in een Franse bewerking onder de titel Sinai et Golgotha (Les origines du Judaisme et le Christianisme) te Parijs doen verschijnen. Maar nog was het niet zo ver. Gegrepen door zijn op eigen kracht verworven nieuwe visie, begon Hess in Rom und Jerusalem een program te ontwikkelen voor een nationaal-Joodse beweging voor de terugkeer van het volk naar zijn oude vaderland.

Het is de innig-Joodse sfeer van Hess’ brieven, die ons nóg ontroert.

“Mijn grootvader toonde mij eens olijven en dadels. ‘Deze vruchten, mijn jongen, groeien in Erets Jisroeil’, zo onderrichtte hij mij met stralende blik.

Ik herinner mij niet zonder diepe ontroering de tonelen, die ik als kind in het huis van mijn vrome grootvader te Bonn beleefd heb, als de tijd van de Verwoesting van Jeruzalem naderde. In de eerste negen dagen van de maand Ab nam de Treur, die reeds eerder was begonnen, een wel zeer somber karakter aan...

Mijn streng gelovige grootvader was een van die eerbiedwaardige schriftgeleerden, die zonder het beroep uit te oefenen, toch de titel en de kennis van een Rabbijn bezaten. Na het voleindigen van zijn dagtaak studeerde hij het hele jaar door tot na middernacht in de Talmoed met zijn vele commentaren.

Alleen in de negen Treurdagen werd deze studie onderbroken. Dan las hij met zijn kleinkinderen, die tot na middernacht moesten opblijven, de sagen van de verdrijving van de Joden uit Jeruzalem. De sneeuwwitte baard van de strenge oude man werd tijdens deze lectuur nat van tranen. Ook wij kinderen konden ons snikken niet bedwingen. Ik herinner mij vooral één passage:

‘Toen de met ketenen geboeide Joden door de knechten van Nebukad-nezar naar Babylon werden gesleept, voerde de weg langs het graf van Aartsmoeder Rachel. Toen de ongelukkigen de rustplaats naderden, hoorden zij de stem van Rachel, die weeklaagde over haar ongelukkige kinderen.’

60