Het verdwenen Ghetto

voor de eenvoudige proletariërs, die na volbrachte, moeilijke dagtaak een „dewar Toure” kwamen horen.

Hij was een fijn manneke. Zo een, die Siegfried van Praag heeft beschreven in „De Weg van. het Heimwee”. Een „rebbe”. Geen „rabbijn”. Niet slechts religieus, doch meer nog sociaal-economisch de vraagbaak der massa. Hij kent zijn blijvende schuld tegenover al de mensen en delgt die, door zichzelf immer te beproeven. Zijn woord brengt bij uitstek verlossing, als alle harde wetten de bedelaars om rechtvaardigheid het zwijgen hebben opgelegd. Harmonische synthese van allerbeste menselijke eigenschappen, smaakt hij gedurig de vreugde der opoffering en die der innerlijke bevrijding.

Zo accentueerde het Oost-Joodse Chassidisme de ideaal-verhou-ding leider-massa in het spreekwoordelijke „Rebbe en zijn Chas-siediem”.

Ook hier in het uiterste Westen kwamen zulke „rebbes” voor. Awrohom Delaville was een van hen.

Toen hij eens als leraar in een Chewre werd aangesteld, werd hem de plaats van zijn voorganger aangeboden. Hij weigerde. Vroeg een andere stoel, die hij naast die van zijn voorganger plaatste.

Veel Hebreeuwse pennfevruchten — typische producten der Nederlandse Melietsa — zijn van hem bewaard gebleven. Gelegenheidsgedichten, vertalingen van Tollens en Borger. 18 Mei 1877 — op de eerste dag van Sjawoeoth — stierf hij. Betreurd door heel het Ghetto.

Dat nog een gijntje van hem wist te vertellen in de dagen, toen ik op het Seminarium kwam. Heer Biegel ontmoette hem, toen hij uitgleed, midden in de ijzige winter en zei:

’t Is ook zoo glad Meneer „Van der Stad”.

De rebbe gaf goed „sjoewe”:

As een spiegel,

Meneer Biegel!

De Grote Sjoel.

Even een eeuw-wandeling terug. Wij bevinden ons wederom in het Amsterdam van 1650. Staag breidt de Asjkenazische Kehilla zich uit. „Kehilloth” ware juister, want sedert 1660 bestaat er ook een Poolse gemeente, waarvan het reglement door Prof. Markon werd gepubliceerd. ¹) Zij steunde veelal op de Portugese Maha-mad, die gaarne een „divide et impera”-politiek voerde om zelve aan de macht te blijven. Bij haar voegden zich in de loop der jaren velen, waaronder de drukker Phoebus Levie, van wie het prachtige Mid-

50

¹

) I. Markon: Takanoth Sjel Kehal Jehoede Polen Becmtterdam, 1929.