Van Israëlieten tot Israëliërs

3. EEN EEUW OOSTEUROPEES JODENDOM “Jodendom pasklaar maken naar de eisen des tijds..Dit moest wel een leidraad worden voor het Westeuropese Jodendom, dat door de burgerlijke gelijkstelling onvermijdelijk in een tweeslachtige positie kwam te verkeren. Het nationale domein van het Bijbelse volk werd meer en meer teruggedrongen ten behoeve van Joodse burgers, die onder vele volken anderen heren zouden gaan dienen dan de oude Heer der Heirscharen, onder Wiens banier hun voorvaderen eenmaal waren opgetrokken. Wat nog restte van de oorspronkelijke, het gehele leven omvattende cultuur werd verschrompeld tot een "godsdienst", die de uiterlijke symbolen van de niet-Joodse, Westelijke religies zou overnemen. Het adagium “wees een mens in de maatschappij en een Jood (Israëliet) in de synagoge” geeft pregnant deze interne revolutie weer.

Van Duitsland uit was al spoedig een ingrijpende hervorming begonnen van wat nu algemeen “de Joodse eredienst" werd genoemd. Het Hebreeuws als gebedstaal moest het veld ruimen voor de landstaal. Onder bezielende leiding van een geleerde als Abraham Geiger (1810-1874) verkreeg de Reformbeweging (zoals naar haar Duitse oorsprong de beweging bekend bleef; ook wel kort "Reform”) ook een ideologisch fundament. Het door Geiger geredigeerde Wissenschaftliche Zeitschrift fiir judischc Theologie" propageerde in plaats van de overgeërfde traditie het koele wetenschappelijk onderzoek als de basis van het Jodendom.

"Es gab eine Zeit in Israël in welcher Eintrachtigkeit und Gleichge-sinntheit in religiösen Ansichten alle Glieder der Gemeinde durchdran-gen... Man ererbte den Glauben; da bedurfte es für den Einzelnen keines besonders kraftigen Willens, um an den Glauben sich zu halten; die Glau-bensgemeinde insgesamt hatte auch den Gesamtwillen; der geistige Führer zeichnete sich nur durch gröszere Erkenntnis der Gesetze aus. .. Diese Zeit ist vergangen. Die Willenskraft der Gesamtheit ist gebrochen; der Willen des Einzelnen musz sich stahlen... Die Uberzeugungen sind haufig im Widerspruche mit dem Bestehenden... Es ist nicht zu leugnen, dasz jetzt einer der schwersten Standpunkte der des jüdischen Geistlichen ist. Er sieht zwei ganz unheilvolle Extreme vor sich, die einen verknöchert, die anderen von jedem Glaubensbande losgerissen; das sind diejenigen, welche betaubt worden sind von dem Donner der Zeit. In der Mitte stehen Leute, die eine Wunde und eine Sehnsucht im Herzen fühlen..., die vom Alten

30