Arm en rijdend op een ezel

ARM EN RIJDEND OP EEN EZEL MESSIANISME IN HET HUIDIGE JODENDOM

Dames en heren.

Alvorens dit college aan te vangen, voel ik mij gedrongen u een waarschuwing te geven. Het thema van deze lezing luidt ‘arm en rijdend op een ezel; messianisme in het huidige jodendom’. Ik zal een voordracht over dit onderwerp houden, die primair van sociaalwetenschappelijke aard is. Dat wil zeggen, dat ik geen metafysische waarheden verkondig dan wel ontken, niet waar het mijn eigen overtuiging aangaat dan wel de overtuigingen van anderen. Wie meent, dat ik waarheidsvragen aansnijdt, legt mij meer in de mond dan die mond uitspreekt. Alle opmerkingen, die ik maak, zijn het resultaat van pogingen om - wat ik noem - de natuurlijke, de maatschappelijke kant van religieuze ontwikkelingen, te begrijpen. Ik ben er namelijk heilig van overtuigd - een beter woord ken ik niet in dit verband dat elk religieus verschijnsel tevens een maatschappelijk verschijnsel is. Wie werkelijk gelovig is, gelooft ook dat de Schepper de maatschappelijke ordening dusdanig gereed maakt voor Zijn openbaring, dat er op aarde een voedselrijke bodem kan ontstaan om die manifestatie te ontvangen. Als wetenschapper laat ik mij alleen uit over de groei en de samenstelling van die bodem, in casu de maatschappelijke kontekst, waarin de ontwikkeling van een religieus gebeuren plaatsvindt. Over de intrinsieke waarde van het verschijnsel doe ik geen uitspraken, omdat onderzoek van het buiten-empirische niet tot het terrein van de wetenschap behoort. Ik verzoek u om deze opmerking van mij serieus te nemen

Eén van de voorname aandachtspunten van de culturele antropologie is altijd het ontstaan van profetische en messianistische bewegingen geweest (vgl. Kobben 1964:94 e.v.). Over het algemeen zijn deze bewegingen de geschiedenis ingegaan als uitingen van sociaal protest, die verlichting aan de verdrukten en vernederden dienden te bieden (Kobben 1964:95). Er zijn verder allerlei opvattingen over dit onderwerp. In een poging om eens een ander geluid te laten horen, heeft bijvoorbeeld Verrips (1980) in een niet onaardig opstel geprobeerd ons ervan te overtuigen, dat millenaristische verschijnselen zelfs het gevolg van voedselvergiftiging kunnen zijn.

3